Historiek

Watermolen Janssen, vanaf 1926 zo genaamd naar de eigenaar, is reeds weergegeven op de Ferrariskaart van 1771-1775 en ligt op een door de Voer omsloten eilandje bereikbaar via een brug ten zuidoosten. Het L-vormig volume is ingeplant met de lange zijde parallel aan de onderste arm van de Voer (bypass) en is omgeven door drassig weiland ten oosten, een nutstuin ten noorden en een boomgaard ten westen.

Het Primitief Kadasterplan van circa 1830 toont op dezelfde plaats, maar nu haaks op de Voer, een nieuw volume opgedeeld in twee delen met een kleine uitbreiding aan de oostzijde. Ten zuidwesten en aan de overzijde van de Voer werd een volledig nieuwe constructie gebouwd. De bijhorende kadastrale legger identificeert de gebouwen als een graanmolen (Moulin à Farine) en molenaarswoning opgetrokken door Bernimolin. De kadastrale gegevens worden ter plaatse bevestigd; de sluitsteen van de rondboogdeur vermeldt het jaartal 1825 en de initialen F.B. van Bernimolin. De bijpas voor de molen, Canal genoemd, loopt parallel met de weg van ‘s Gravenvoeren naar Sint-Martens-Voeren, terwijl de Voer, Voor genoemd, ten westen van de molen naar het noorden kronkelt, richting Giberg en Bovenhof. Het brugje over de Voer ligt nu ten westen van de molen.

In 1895 wordt de graanmolen gedeeltelijk tot een houtzaaginstallatie omgebouwd. Vanaf 1942 wordt de houtzaaginstallatie door een stroommachine aangedreven en in 1951 door een dieselmotor (één koppel stenen op diesel, één koppel op water). De molen werd in 1973 stilgelegd. In de jaren 1990 richtte men het noordelijke deel van het molenhuis in tot een woongelegenheid en werd het waterrad gerestaureerd (mededelingen van Mevrouw Elza Vandenabeele, Voeren, 2013).

De oorspronkelijke molensite is in de loop der jaren ingrijpend gewijzigd en aangetast. Vermoedelijk in het eerste kwart van de 20ste eeuw werd ten westen van en parallel aan het molengebouw een tweede molenaarshuis gebouwd, recent uitgebreid met een garage en een achterbouw.

De onlangs gerenoveerde en goed onderhouden Onze-Lieve-Vrouwkapel aan de straat dateert van 1939. De twee grote hangars ten westen van het erf dateren uit het begin van de jaren 1990 toen een firma voor dakwerken werd opgericht.

Circa 2010 werd de eerste molenaarswoning, die reeds in 1884 was verbouwd na verbreding van de straat, nogmaals verbouwd tot drie vakantiewoningen. De vakwerkbouw resulteerde in een complete reconstructie, met aanpalende garage.

Beschrijving

De Watermolen Janssen is gesitueerd ten oosten van de dorpskern op een site gevat tussen twee armen van de Voer. De watermolen bevindt op de noordelijke oever van de onderste arm, een bypass tussen de molen en de straat Bovendorp in, gevoed door een verdeelkunstwerk hoger op de van oost naar west stromende Voer. Ter hoogte van het verdeelwerk is het verval 0,8 meter, ter hoogte van het molenrad 1,5 meter. De molen is gelegen te midden van lintbebouwing, enkel de twee aangrenzende percelen ten oosten zijn nog weiland. Aan de achterzijde grenst de molensite aan landschappelijk waardevol agrarisch gebied.

De bovenslagmolen is haaks op de Voer georiënteerd en bevindt zich aan de oostzijde van een geasfalteerde erf. Het betreft een monumentaal gebouw op rechthoekige plattegrond van vijf ongelijke (langszijde) en vijf gelijke (zijpuntgevel) traveeën en twee en een halve bouwlaag hoog onder een pannen zadeldak aan de erfzijde voorzien van zwarte mechanische pannen en aan de veldzijde van zwarte en rode Vlaamse pannen. Het eertijds witgekalkte bakstenen gebouw wordt aan de erfzijde ter hoogte van de begane grond geopend door muuropeningen met kalkstenen omlijstingen. Drie rechthoekige venster worden afgewisseld door een rechthoekige deur en een fraai uitgewerkte rondboogdeur in een rechthoekige omlijsting met geprofileerde imposten en een sluitsteen met het jaartal "1825" en de initialen "F.B.", verwijzend naar de bouwheer Bernimolin. Het kleine vierkante venstertje is een latere toevoeging. De bakstenen vensters van de bovenverdieping en zolder zijn halfrond, op de tweede bouwlaag met hardstenen dorpel, op één rechthoekig laadvenster onder houten latei na dat boven de hoofdingang is aangebracht. De vensters zijn voorzien van houten schrijnwerk met roedeverdeling, de rondboogdeur van een rechthoekige deur met halfrond bovenlicht.

De verankerde zijgevel aan de straatzijde (zuidgevel) heeft een hoge onderbouw van mergelblokken waarin een muurpand van kalksteenblokken met een rondboogopening. Ook de getoogde muurnissen in de onderste bouwlaag van de zijgevel zijn vervaardigd in mergelsteen en rusten op kalkstenen lekdrempels. Een smalle rechthoekige deuropening in een kalkstenen omlijsting geeft toegang tot het metalen bovenslagrad aan de rechterzijde van de gevel. De bovenverdieping wordt net als de wit gekalkte achtergevel geopend door halfronde bakstenen vensters.

De watermolen bestaat uit twee grote delen, een opslagruimte en het eigenlijke molengedeelte met de technische installatie (confer ordonnantie exterieur). De dragende constructie van moerbalken en spanten bleef behouden. In het eigenlijke molengedeelte bleef de planindeling en de maal- en zaaginstallatie bestaande uit één koppel stenen aangedreven op diesel en één koppel aangedreven op water, grotendeels bewaard. De opslagruimte links van de maalinstallatie werd recent ingericht tot woning. Onroerend erfgoed kreeg geen toestemming om het interieur te bezoeken (brief 26 november 2012). De gegevens voor de beschrijving zijn afkomstig van literatuur, foto’s van de website molenecho’s (bijgewerkt tot 3 januari 2013) en mondelinge gegevens van Mevrouw Elza Nijssen-Vandenabeele uit Voeren, voormalig lid van de Provinciale Commissie voor Monumenten en Landschappen Limburg en schrijfster van het boekje Molenboekje Voerstreek en omliggende, herwerkte uitgave, Voeren, 1991.

Voormalige watermolen Janssen, aldus genaamd vanaf 1926. Watermolen op de Voer, reeds op de Ferrariskaart (1171-1777) als dusdanig aangeduid. Het was een graanmolen, die in 1895 gedeeltelijk tot houtzaaginstallatie omgebouwd; de zaagmachine werd vanaf 1942 door stroom aangedreven, in 1951 door een dieselmotor (één koppel stenen op diesel, één koppel op water). De molen werd in 1973 stilgelegd. Thans in bedrijf als zagerij.

De gebouwen zijn in losse schikking gegroepeerd rondom een erf.

Ten oosten, het molenhuis, een witgekalkt bakstenen gebouw van vijf traveeën en twee en een halve bouwlaag onder zadeldak (Vlaamse pannen), op de sluitsteen der deur gedateerd 1825. Na de verbreding van de straat (1883) werd het huis verbouwd (1884); het huidig uitzicht dateert waarschijnlijk uit deze periode. Op de benedenverdieping rechthoekige deuren en vensters in kalkstenen omlijsting, mogelijk daterend van het jaar 1825, zoals angeduid op de hoofdingang: dit is een rondboogdeur in een rechthoekige kalkstenen omlijsting met geprofileerde imposten en de initialen F B (verwijzend naar de toenmalige eigenaar Bernimolin?) en hogervermelde datering op de sluitsteen. De vensters der bovenverdieping zijn halfrond en van baksteen, op een rechthoekig laadvenster onder houten latei na. Gelijkaardige halfronde vensters in de achtergevel.

Metalen bovenslagrad tegen de zijgevel. Inwendig bleef het molenwerk gedeeltelijk bewaard.

Ten westen, het woonhuis, een bakstenen dubbelhuis van drie traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak, uit begin 20ste eeuw.

Ten zuidwesten een voormalige schuur onder zadeldak, thans grotendeels van baksteen, doch met belangrijke resten van het oorspronkelijke stijl- en regelwerk: ankerbalkgebint, het kapgebint bestaande uit twee ankerbalkstandjukken met standjuktussenstijlen, regels en geschoorde nokstijl; bakstenen vullingen.