De 18de-eeuwse herberg annex hoeve De Swaen is een voormalige afspanning voor de postkoetsen op het traject Luik-Aken.

Historiek

Volgens de auteurs G. Sweron en J. Venken wordt ‘De swaen’ reeds in, respectievelijk 1580 en 1581, vermeld maar zij geven echter geen bronvermelding.

De Ferrariskaart van 1771-1775 toont een U-vormig complex, gesloten aan de straatzijde en open aan de achterzijde. Het achterliggende erf is deels omhaagd.

Op het Primitief Kadasterplan van circa 1830 en bevestigd door de Atlas der Buurtwegen (1840-1845) en de Poppkaart (1842-1879) wordt het erf aan de achterzijde afgesloten door een schuur waardoor een gesloten vierkantstructuur ontstaat, met aan de noordwestzijde nog een haakse vleugel. Het poortgebouw en de aansluitende straatvleugel, nog te zien op een postkaart van 1949, werden na 1965 afgebroken (op de mutatieschets van 1965/8 is de straatvleugel nog aanwezig).

Eind 2007 – begin 2008 werd in functie van de horecabestemming het sanitair en de keuken aangepast, alsook de haakse vleugel ten noordwesten van de schuur afgebroken en een parking achter de schuur aangelegd.

Beschrijving

Thans is De Swaen een U-vormig complex geopend naar de straatzijde met ten zuiden van het erf het woonhuis annex herberg (1727 en 1742), ten westen de schuur (eerste helft 19de eeuw) en ten noorden het wagenhuis en de stallingen (1766). Het erf met recente betegeling wordt momenteel van de straat afgesloten door een laag bakstenen muurtje en een ijzeren hek. Haaks op de woonvleugel bleef een stukje 18de-eeuwse tuinmuur bewaard (1745).

Het woonhuis annex herberg is het oudste gedeelte dat minstens opklimt tot 1727 en verbouwd en uitgebreid werd in 1742. In zijn huidig uitzicht gaat het om een haaks op de straat geplaatst breedhuis van een ongelijk aantal traveeën en tweeënhalve bouwlaag onder een zadeldak (Vlaamse pannen) met een dakschild aan de westzijde. Het verankerd bakstenen gebouw kent een verwerking van kalksteen voor de muuropeningen en een oudere behouden rechterzijgevel in silexblokken.

De veldzijde is doormiddel van muurankers "1742" gedateerd en bezit op de benedenverdieping originele, kleine vensters - onder meer een bolkozijn - in een kalkstenen omlijsting met sponningbeloop en diefijzers. De vensters waren oorspronkelijk beluikt. De kalkzandstenen omlijstingen van de rechthoekige deur en de bolkozijnen op de bovenverdieping zijn van gerecupereerd materiaal. De rondboogvormige zoldervensters zijn van baksteen.

De bakstenen tuinmuur haaks op de gevel is "1745" gedateerd op de sluitsteen van het getoogde kalkstenen deurtje en bezit een decoratief uitgewerkte beeldennis met inscriptie: "S[ancta]M[aria]O[ra]P[ro]N[obis]".

De erfgevel bezit twee muurankers met de initialen "H C", verwijzend naar de toenmalige eigenares weduwe Hendrik Claessens en wordt geopend door rechthoekige vensters, bolkozijnen en een gewijzigde deur (bakstenen rondboogpoort). Een muurpand van recuperatiemateriaal in de linkertravee duidt de plaats aan waar de thans verdwenen straatvleugel op het woonhuis aansloot. Rechts in de gevel ontwaart men een spoor van vakwerk.

De oostelijke zijgevel is grotendeels uit silexblokken opgetrokken. De kalkstenen vensters zijn rechthoekig, waaronder een bolkozijn, met sponningbeloop, diefijzers en duimen van de oorspronkelijke luiken. Verder is de zijgevel voorzien van een kleine kalkstenen rondboognis met datering "1727".

De westelijke zijgevel wordt geopend door drie beluikte bolkozijnen en twee keldervensters met kalkstenen omlijsting.

Interieur

Het pand wordt uitgebaat als taverne, waardoor het grootste deel van de benedenverdieping in gebruik is als verbruikszaal. De oorspronkelijke indeling bleef grotendeels bewaard of is herkenbaar in de bewaarde plafond- en balkstructuur. Ten oosten van de centrale gang bevindt zich de aangepaste verbruikszaal, ten westen vier goed bewaarde vertrekken. Het merendeel van de originele binnendeuren met hang- en sluitwerk bleef behouden, alsook de grotendeels zwarte marmeren vloertegels op de begane grond.

In het salon in de zuidwestelijke hoek bevindt zich een fraaie schouw uit het midden van de 18de eeuw, waarvan de schouwmantel bekleed is met paars-witte figuratieve tegels met Bijbelse taferelen en de schouwboezem rijkelijk versierd met régence stucwerk. De haardmond is afgewerkt met rechthoekige decoratieve haardtegels. In dit vertrek zijn de troggewelven bewaard.

Het vertrek vooraan links van de gang heeft een eenvoudige schouw met natuurstenen schouwwangen (uit de eerste bouwfase?) en een houten schouwbalk, alsook bewaarde troggewelven.

Op de eerste verdieping, te bereiken via een houten steektrap, en op de zolder is de structuur niet gewijzigd. Er liggen daar voornamelijk brede eikenhouten vloerplanken en de wanden zijn met kalk gepleisterd en geschilderd. In de gang zijn stijlen en regels merkbaar, alsook bepleisterd vitswerk. In twee vertrekken werden sanitaire ruimtes ingebracht. De spanten bleven bewaard, de meeste gordingen en kepers zijn vervangen.

De kelder, te bereiken via een grotendeels kalkstenen steektrap, heeft drie mergelstenen tongewelven op muren deels van mergel, breuksteen en baksteen, verbonden door een gang met dito muren en tongewelf.

Tegenover het woonhuis en eveneens haaks op de straat, bevinden zich een wagenhuis en de stallen op de sluitsteen van de poort "1766" gedateerd. Het zijn verankerde bakstenen gebouwen onder zadeldak (Vlaamse pannen) met dakschild aan de oostzijde. In de erfgevel komen rechthoekige kalkstenen deuren en vensters voor, alsook een lage, getoogde poort in een kalkstenen omlijsting met negblokken. In de zijgevel aan de straatzijde is er een rondboogvormig kalkstenen laadvenster met sponningbeloop en negblokken. De achtergevel op gecementeerde plint is blind. Het gebinte bleef bewaard.

Achteraan het erf bevindt zich de bakstenen dwarsschuur uit het begin van de 19de eeuw onder zadeldak (Vlaamse pannen) met een bakstenen korfboogpoort met sluitsteen en imposten in kalksteen en een aanleunende, rechthoekige kalkstenen deur. Links twee gekoppelde deuren in een kalkstenen omlijsting met bovenlicht en een stuk muurpand in silexblokken. De achtergevel van de schuur vertoont twee muuropeningen onder ijzeren I-balken. Het gebinte bleef bewaard.

Voormalige hoeve en herberg, afspanning voor de postkoetsen Luik-Aken. Oorspronkelijk een U-vormig geheel, gesloten aan straatzijde; deze toestand bleef gehandhaafd tot midden 19de eeuw; in tweede helft 19de eeuw werd de schuur achteraan het huidige erf bijgebouwd. Thans U-vormig, met open zijde aan de straatkant, waar het poortgebouw, aanleunend tegen de achtergevel van het woonhuis, met de aansluitende vleugel midden 20ste eeuw verdwenen.

De eigenlijke herberg is het oudste gedeelte (begin 18de eeuw): mogelijk oorspronkelijk een gebouw van kalkstenen breuksteen, zoals behouden in de zijgevel aan straatzijde en daar op een nis gedateerd 1727. De bakstenen voorgevel is door muurankers gedateerd 1742. Een deur in de tuinmuur haaks op de voorgevel draagt het jaartal 1745.

In zijn huidig uitzicht een breedhuis van een ongelijk aantal traveeën en twee en een halve bouwlaag onder zadeldak (Vlaamse pannen) met schild aan de linkerzijde. Bakstenen gebouw, de voorgevel op de benedenverdieping voorzien van de oorspronkelijke muuropeningen : kleine vensters, onder meer een bolkozijn, in kalkstenen omlijsting met sponningbeloop en diefijzers; oorspronkelijk beluikt. Rechthoekige deur in een kalkstenen omlijsting van hergebruikt materiaal. De kalkstenen bolkozijnen op de bovenverdieping zijn eveneens van hergebruikt materiaal. Rondboogvormige bakstenen zoldervensters. Naast de hoger vermelde muurankers met jaartal, een aantal gesmeed ijzeren muurankers met krullen.

De achtergevel is gelijkaardig van ordonnantie; op de plaats van de ankers met jaartal bevinden zich hier twee ankers met de initialen H C (verwijzend naar de toenmalige eigenares, weduwe Hendrik Claessens). Een muurpand van kalksteenblokken in de linkertravee duidt de plaats aan waar de thans verdwenen oostvleugel op het woonhuis aansloot; de restauratie werd waarschijnlijk uitgevoerd met hergebruikt materiaal. Bolkozijnen zoals in de voorgevel, en gewijzigde deur.

De zijgevel bleef grotendeels in kalksteenblokken bewaard. Rechthoekige kalkstenen vensters, onder meer een bolkozijn, met sponningbeloop, diefijzers en duimen van de oorspronkelijke luiken. Kleine kalkstenen rondboognis met hogervermelde datering.

Tegenover het woonhuis, wagenhuis en stallen van baksteen onder zadeldak (Vlaamse pannen) met schild aan de rechterzijde, voorzien van rechthoekige kalkstenen deuren en vensters en een lage, getoogde poort in een kalkstenen omlijsting met negblokken, door de sluitsteen op de poort gedateerd 1766. In de zijgevel aan straatzijde, een rondboogvormig kalkstenen laadvenster met sponningbeloop en negblokken.

Achteraan het erf, dwarsschuur uit tweede helft 19de eeuw onder zadeldak (Vlaamse pannen), voorzien van een bakstenen korfboogpoort met kalkstenen sluitsteen en imposten, en een aanleunende, rechthoekige kalkstenen deur.