Historiek

In oorsprong vermoedelijk een grote landbouwuitbating met mottestructuur uit de Frankische periode (8ste tot 9de eeuw), "Odonck" of "Hoedonc" genaamd, van het Germaanse hoge donk of zandige bodemverhevenheid midden een moerassig gebied. Vermoedelijk sinds de 12de eeuw deel uitmakend van de heerlijkheid van Nevele. Eerste vermelding in oorkonde van 1230: "Nicolaas, capelaan van Hodunc" en dus vermoedelijk reeds een aanzienlijk herenverblijf. Sinds 1387 woonplaats van de heren van Nevele en centrum van de heerlijkheid en Land van Nevele. Inrichting van Ooidonk als residentieel verblijf door J. de Fosseux met behoud van oude motte met opperhof en nieuwe omgevende muur op vierkante plattegrond met vier hoektorens, verbonden door onderaardse gangen met schietgaten en omringende brede wal, typisch voor de militaire versterkingen uit die tijd. Door huwelijk kwam het kasteel in de 15de eeuw in handen van de familie de Montmorency. Belangrijke strategische functie tijdens de oorlogen tussen Frankrijk en het graafschap Vlaanderen. Deel uitmakend van de gordel versterkingen rond Gent, samen met de kastelen van Gavere, Laarne en Poeke. In 1491 door de Gentenaars volledig verwoest.

Belangrijke herstellingen circa 1500 onder meer aan de poort en brug en aanleg van een nieuwe dreef, de huidige Ooidonkdreef in 1567. Eén der bekendste eigenaars in die tijd was Filip de Montmorency, graaf van Hoorn, die in 1568 samen met Lamoraal van Egmont te Brussel onthoofd werd. Verwoestingen tijdens de godsdiensttroebelen en door Hembyze en de Gentse Calvinisten in 1579. Verkoop in 1592 aan Maarten della Faille. Vanaf 1594 wederopbouw en gedeeltelijke nieuwbouw van het kasteel in renaissancestijl waarbij het ongeveer zijn huidige vorm kreeg: een harmonische vermenging van middeleeuwse feodale strengheid en beredeneerde vormschoonheid van de renaissance (zie R. Van den Abeele).

Belangrijk 17de-eeuws iconografisch materiaal onder meer van Sanderus (1641-44) en A. Courtmans (vogelperspectieven van 1671 en 1672) en de originele ontwerptekening van de toegangsbrug van 1609, gesigneerd R. Persyn "even een precies beeld van het nieuwe kasteel aan beide zijde.

Verdeling van de goederen in 1804 waarbij Ooidonk toekomt aan K.J.M. du Bois. Aanvang van de restauratie van het kasteel onder leiding van architect J.B. Pisson (circa 1810, vermoedelijk het interieur) en heraanleg van het park met onder meer het slopen van het neerhof en vervangen door een grote vijver ten oosten voor het kasteel, het verplaatsen van de ingang naar de noordhoek van het domein, de aanleg van de ommuurde moestuin met hovenierswoning en zogenaamd "Engelse pittoreske tuin" met centraal tuinpaviljoen, vermoedelijk naar ontwerp van architect J.J. Dutry ten noorden buiten de omwalling.

Verkoop van het kasteel en bijhorend domein in 1864 aan de familie t' Kint de Roodenbeke die tot heden eigenaar is. Historiserende restauratie onder leiding van de Franse architecten Cl. en H. Parent met een aantal wijzigingen onder meer toevoeging van okseltorentjes links en rechts van de slottoren, het verzwaren van noordelijke en zuidelijke hoektoren met imitatiewerpgaten naar middeleeuws model en vergroten van deze torens door het vooruitschuiven van de tuingevels waarbij het hoofdelement van de renaissancegalerij met arcade in de trapgevels herhaald werd. De toevoeging van traptorentjes naast de trapgevels en asymmetrisch geplaatst uurwerktorentje, verhogen de complexiteit van de dakconstructie en "even het een "Loirekasteel" allure. Vergroting van de vensters en vernieuwing met zandstenen kruiskozijnen op de benedenverdieping en toevoeging van vier getrapte dakvensters aan de tuinzijde van het hoofdgebouw.

Volledig heringericht interieur eveneens onder leiding van architectenbroers Parent. In 1912, zuidtoren omgebouwd tot woning en belangrijke restauraties vanaf 1963, onder leiding van architect G. Fontaine, onder meer aan de daken, de zuid- en westtoren, de funderingen van de gebouwen en de kaaimuur rond het ereplein waarbij Doornikse steen en schietgaten ontdekt werden; tunnel tussen de noord- en westtoren blootgelegd (mogelijk van het 14de tot 15de-eeuwse slot). Zogenaamd "Blauwe poort" en de conciërgewoning gerestaureerd onder leiding van architect G. Elegeert in 1972.

Beschrijving

Toegangspoort

Zogenaamd "Porta arboreti" volgens een vogelperspectief van A. Courtmans van 672 of ook zogenaamd "Blauwe Poort", mogelijk zogenaamd naar een oudere of andere (?) constructie in blauwe hardsteen of volgens sommigen omdat de luiken vroeger blauwgeschilderd waren. Versterkte toegangspoort van het kasteel, op een gevelsteen gedateerd 1595 en 1864 en enige resterende van de zeven poorten en bruggen die het kasteel toen zou gehad hebben.

Bakstenen constructie (Spaanse baksteen in kruisverband) als combinatie van een poort en brug over de Kalebeek. Twee bouwlagen hoog met voor- en achtertrapgevel (6 trappen + topstuk) onder zadeldak (leien nok loodrecht op de dreef). Benedenverdieping met rondboogdoorgang afgezet met zandstenen blokken; zijkanten versterkt met steunberen. In noordgevel bekronend wapenschild van de familie t'Kint de Roodenbeke-de Naeyer en jaartal 1864. Aflijnende omlopende waterlijst en zandstenen bolkozijn onder gekoppelde ontlastingsboogjes; luiken met hartvormige lichtopening. Erboven, nieuwe zandstenen cartouche met banderol en jaartal "anno 1595". Hartvormige ankers. Tweede register met rechthoekig zolderluik met zandstenen latei en hoekblokken en rondboogvormig spaarveld; lelie-ankers. Gelijkaardige zuidgevel, blinde zijgevels. Zolderverdieping voorheen ook duiventil.

Poortdoorgang met gedrukt graatgewelf van baksteen, aan de voorzijde met behouden duimen van vroegere poort.

Poortgebouw en conciërgewoning

Segmentboogvormige brug over de Kalebeek. Monumentaal toegangshek en conciërgewoning (nummer 7) gebouwd circa 1870 door architect Cl. Parent bij de nieuwe hoofdingang van het domein in de noordhoek. Huidig poortgebouw met twee ronde torens verbonden door imposant smeedijzeren hek, linker toren uitgebreid met een woning in neotraditionele stijl. Linker toren met wapenschild van de familie t' Kint de Roodenbeke-de Naeyer door beeldhouwer Geefs. Benedenverdieping met portiersloge en aangebouwde woning onder meer met getrapte dakvensters, kruiskozijnen en traptorentje; sierankers. Bewaarde gietijzeren paaltjes verbonden door een staaf en twee lantaarns.

Kasteel

Huidig, goed onderhouden en nog steeds bewoond waterkasteel op vierkante plattegrond, gemarkeerd door vier hoektorens. Behouden binnen- en buitenwal ongeveer centraal gelegen binnen de grote Leiebocht en zogenaamd "Leiemeersen".

Noordoost georiënteerd hoofdgebouw met imposante, strak symmetrische opbouw in vrij strenge en gesloten militaire architectuur. Opgetrokken uit bak- en zandsteen op een sokkel van grote natuursteenblokken, onmiddellijk in het water gebouwd. Enige toegang met centrale vaste boogbrug, vernieuwd in 1609 naar ontwerp van R. Persyn en een houten ophaalbrug opgehangen aan zware kettingen en hijsbalken. Middelste torentravee met getoogde toegangspoort met doorrit naar het ereplein. Zware poort met smeedijzeren beslag en gesculpteerde makelaar met de wapens van de families t' Kint de Roodenbeke-de Naeyer en de Montmorency. Boven de poort, wapenschild van de familie della Faille. Toren van drie geledingen gemarkeerd door waterlijsten en kruiskozijnen; steigergaten. Gebogen tentdak met belvedère en peerspitsbekroning; windwijzer met zogenaamd "Pietje van Ooidonk", een Jezuskind met wereldbol en dat het kasteel zegent.

Flankerende, driekwartcirkelvormig uitgebouwde travee met twee bouwlagen en bekronende bolle trapgevels, vergrote vensters met zandstenen kruiskozijnen en hoekblokken. Gesculpteerde waterspuwers bij de aanzet van de traptorens. Zeshoekige traptorentjes onder leien peerspitsbekroning, toegevoegd in 1864 op bestaande aanzetten.

Inspringende rechte zijvleugels van drie traveeën en twee bouwlagen als verbinding met noordelijke en oostelijke hoektorens. Imposante ronde torens met twee bouwlagen onder leien kegeldaken met renaissance-belvedère en peerspitsbekroning met meerminnen. Vergrote kruiskozijnen en aangepaste bovenvensters. Toegevoegde imitatiewerpgaten onder de kroonlijst en getrapte hoge schouwen erboven.

Binnentuinzijde met meer open renaissancekarakter: centrale gevel van dertien traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (leien) met centraal getrapt dakvenster geflankeerd door twee identieke (toegevoegde) dakkapellen en kleinere dakkapellen in zijtravee. Vijf middentraveeën met galerij van tudorbogen op ronde zuilen. Bovenverdieping met arcade van tien tudorboogjes op fijne zuilen. Dakvenster met gelijkaardige tudorboogjes, wapenschild en jaartal van de verbouwing. Aangepaste en vergrote achtergevels van de noord- en oosttoren met vooruitgeschoven trapgevels met tudorbooggalerijen en dito vensters in de geveltop, cartouches met jaartal "1868". Behouden oorspronkelijke trapgevel achter het dak van het nieuwe woongedeelte. Toegevoegde zeshoekige okseltorentjes. Asymmetrisch geplaatste horlogetoren met peperbusbekroning bij de middentoren.

Vrijstaande zuidelijke en westelijke torengebouwen, respectievelijk oorspronkelijk paardenstallen en koetshuis, gerestaureerd in oorspronkelijke toestand. Ingeplant op de hoeken van het ereplein en enkel met elkaar verbonden door een bakstenen muur. Driekwart cirkelvormige bakstenen constructies met twee bouwlagen boven de natuurstenen sokkel in het water. Afdekkend conisch leien dak met belvedère en peerspitsbekroning. Tuinzijde met schuingeplaatste trapgevels (14 trappen + topstuk) met galerij onder leien dakje. Zuidelijke torentop met kalebasvormige openingen uit terracotta van de oorspronkelijke hooizolder boven de paardenstallen. Westtoren nu garage.

Interieur

Bij de restauratiewerken vanaf 1864 volledig heringericht interieur voornamelijk onder leiding van architect Cl. Parent met onder meer nieuwe monumentale staatsietrap van witte Franse steen op de plaats van de vroegere kapel, links van de galerij aan de binnentuinzijde, met gesculpteerde leuning met leliemotief en heraldische leeuw met wapenschild van de familie t' Kint de Roodenbeke. Links slottoren met neogotisch "fumoir" (vroegere wapenzaal) met gewelfd plafond en gotische schouw met bas-reliëf door Cl. Parent en polychrome muurschilderingen. Rechts slottoren met huiskapel in zogenaamd "neo-Byzantijnse stijl". Centrale bovenverdieping met tapijtengalerij in neo-Vlaamserenaissance-stijl, met in de lambriseringen merkwaardige wandtapijten van Beauvais naar kartons van Ch. Lebrun (1619-1690) en renaissanceschouw met portret van Ph. de Montmorency, graaf van Hoorn. Klein neorococosalon en slaapvertrekken in de rechter slottoren "empire slaapkamer" en "Blauwe kamer" in de uitgebouwde noordtoren. "Rotondesalon" in neo-régencestijl met koepel in trompe-l'oeil in de oosttoren.

Park

Park tussen de behouden dubbele omgrachting heraangelegd in het eerste kwart van de 19de eeuw bij het slopen van het neerhof en de axiale toegangspoort, bereikbaar via gekasseide dreef. Grote vijver met eilandjes in oosthoek en kanaal als verbinding van de omwalling met de Leie.

Ten noorden, links van de ingang, ijskelder uit midden 19de eeuw, onder beplante heuvel, gebruikt tot 1939. Heden overwinteringsplaats voor vleermuizen.

Ten oosten, bij de buitenwal, vroegere druivenserre van glas en ijzer, met typische vormgeving met tudorboogprofielen op gemetste sokkel. IJzeren brug met fraaie smeedijzeren leuning over de buitenwal leidend in het zuiden naar een bomenbestand aangeplant "en quinconce", met een doorzicht in de as van het kasteel. Ten zuidwesten, siervijver met begeleidende formele aanleg naar Frans model. Ereplein met centraal ovaal grasperk met omlopende weg die de verschillende gebouwen onderling verbindt en afgeboord met bloemen- en grasperken.

Ten noordoosten, buiten de buitenwal gelegen zogenaamd "Engelse pittoreske tuin" met centraal, hoger gelegen tuinpaviljoen, mogelijk aangelegd door architect J.J. Dutry begin 19de eeuw met gesloten, vrij goed onderhouden en gevarieerd bomenbestand en typisch slingerend wegenpatroon. In 1982 onder leiding van architect H. De Witte gerestaureerd classicistisch tuinpaviljoen op vierkante plattegrond met afgeschuinde hoeken, onder achthoekig dak met koperen bolspits. Bepleisterde, geelgeschilderde gevels met rondboogvormige deurvensters en grijsgeschilderd houtwerk met kleine roedeverdeling, waaier en persiennes. Bekronende houten waterlijst op siermotiefjes en bepleisterd hoofdgestel met driehoekige pseudofrontons met blinde oculi. Afgeschuinde hoeken met ovale paneelversiering.