Prominent gelegen 18de-eeuwse herberg aan de voet van de Alsemberg aan het begin van de Pastoor Bolsstraat, in de as van de kerk.

Historiek

Herberg De Zwaan wordt voor het eerst vermeld in 1520. Ze wordt in documenten aangehaald als 'De Zwane op de beke gelegen'. Een brouwerij en stokerij worden vermeld in 1747. In 1781 wordt het gebouwencomplex ingetekend door P.J. Everaert op een plattegrond van Alsemberg, mogelijk naar aanleiding van de openbare verkoop dat jaar. 'De Swaene' bestaat op dat ogenblik uit een dubbelhuis met rechts een gelagzaal en links het woongedeelte met hoger gelegen vensters, aansluitend liggen schuren, stallen, de brouwerij en opslagplaatsen. In de herberg gaan de vergaderingen van de schepenen door.

Jan Remi, ook bekend als Joannes Remigius Van Cauwelaert uit Wambeke kocht samen met zijn echtgenote Joanna Van der Velden in 1781 het goed. In 1782 profileert Jan Remi zich als brouwer door verderop in de straat een kapel op te richten met daarop de afbeelding van brouwersgereedschap. Pas na 1786 betrok hij het pand en baatte het café zelf uit. Er werd bijkomend een branderij ingericht. Na de dood van Joannes in 1821 werd De Zwaan openbaar verkocht. Het complex bestond toen uit de herberg, een boerderij 'met binnenplaats, vier kelders, tuin, waterput, schuur, stallen voor paarden en veulen, koestallen, varkenshokken, elk met arduinen eetbakken, brouwerij …'. Nicolaas Berckmans werd de nieuwe eigenaar van de herberg met branderij. De brouwerij was in 1802 reeds overgegaan naar de oudste zoon Remigius Van Cauwelaert. Tussen 1824 en 1845 werd de site enkele keren verkocht en de herberg steeds door huurders uitgebaat.

Kadastergegevens geven voor het jaar 1839 een idee van de omvang van de herberg: 'een herberg met bijgebouwen en open ruimte, woonhuis, tweede woonhuis en een tuin'. De eigendom besloeg de volledige zone tussen Boonstraat, Brusselse Steenweg en Pastoor Bolsstraat. De toenmalige eigenaar was Jan Vandervelden. In 1908 werd het hele perceel openbaar verkocht in verschillende loten. De familie Vandervelden verwierf opnieuw De Zwaan die toen bestond uit de herberg en een binnenkoer met paardenstal en biermagazijn. Op het perceel ten zuiden van "De Zwaan" (Boonstraat 2-14) werd in 1908 feestzaal "De Zwaan" opgetrokken. In 1946 wordt er een cinemazaal ingericht die echter 9 jaar later de deuren al sloot.

'De Zwaan' fungeerde als lokaal voor verenigingen. Zo was de Koninklijke fanfare 'Laurier-chèn' er een tijd gevestigd. Vanaf 1929 was de herberg ook de zetel van toneelvereniging 'De alsembloem'.

In 2015 werd het complex grondig gerenoveerd en omgebouwd naar ontwerp van db-architecten tot drie huurappartementen in opdracht van de sociale huisvestingsmaatschappij 'Woonpunt Zennevallei'.

Beschrijving

Dubbelhuis van vijf traveeën met twee bouwlagen onder een zadeldak. Lijstgevel met vernieuwde geschilderde cementbepleistering met imitatievoegen. Voortgaande op een oude prentkaart voorheen onbepleisterd en voorzien van speklagen. Beluikte, rechthoekige vensters op de begane grond en met natuursteen omlijste steekboogvensters op de bovenverdieping ritmeren de gevel die afgelijnd wordt met een architraaf en een houten kroonlijst met muizentandfries. Rondboogdeur met imposten en sleutel van geschilderde natuursteen met erboven een polychroom beschilderd reliëf met de afbeelding van een zwaan. Hogerop rondboogvenster geflankeerd door hangende lisenen. De zijgevels hebben vlechtingen. De achtergevel heeft op de verdieping vrij kleine rechthoekige muuropeningen. In het interieur bleven de draagstructuur, drie kelders en een eikenhouten dakconstructie bewaard.

De historische bijgebouwen die wezen op de combinatie van herberg en hoeve gingen verloren. De danszaal opgetrokken in 1908 werd eveneens gerenoveerd in 2015 waarbij enkel de gevel bewaard bleef.