Historiek en context

Complex in art-decostijl dat het volledige bouwblok beslaat gevormd door Groenplaats, Nationalestraat, Lombardenvest en Pandstraat, gebouwd naar een ontwerp door de Parijse architect G.J. Maugue en de Brusselse architect Edmond Franken-Willemaers uit 1925-1926. Het warenhuis werd in twee fasen opgetrokken door de Antwerpse aannemer G. Hargot & R. Somers, concessiehouder van de Franse betonproducent Béton Armée Système Hennebique. De bouw ging in de tweede helft van 1925 van start met de zuidelijke helft zijde Lombardenvest, najaar 1926 gevolgd door de noordelijke helft zijde Groenplaats.

De Grands Magasins de Nouveautés et d’Ameublement Vaxelaire-Claes, een bijhuis van het Brusselse warenhuis Au Bon Marché, vestigde zich in 1886 in een bestaand pand op de hoek van Groenplaats en Nationalestraat. Au Bon Marché, in 1845 opgericht door de familie Thiéry, was in 1866 overgenomen door François Barthélemy Vaxelaire (Wisembach, 1840-Bioul, 1920), echtgenoot van Jeanne Josephe Claes (1840-1896), afkomstig uit het Franse Lotharingen en sinds 1860 in dienst bij Au Bon Marché. Het Antwerpse warenhuis Vaxelaire-Claes breidde zich geleidelijk uit, tot het na de Eerste Wereldoorlog over het volledige bouwblok beschikte. De broers Raymond (Brussel, 1871-Sint-Joost-ten-Node, 1947) en Georges Vaxelaire (Brussel, 1873-Brussel, 1942), die in 1920 hun vader François Barthélemy waren opgevolgd, namen vervolgens het initiatief tot de heropbouw van het warenhuis in eigentijdse art-decostijl. Edmond Franken-Willemaers had omstreeks 1910 in opdracht van François Barthélemy Vaxelaire het kasteel van Bioul gerenoveerd, Maugue zou in 1928 ook de nieuwbouw van Au Bon Marché aan de Kruidtuinlaan in Brussel ontwerpen. Na de sluiting van het warenhuis Vaxelaire-Claes, ingevolge de fusie van Au Bon Marché en A l’Innovation met Grand Bazar in 1974, werd het complex gesloopt en vervangen door een kantoorgebouw met winkelgalerij, de huidige Karel de Grote Hogeschool, dat in de nabije toekomst wordt gerenoveerd tot woon- en handelscomplex.

Architectuur

Langgerekt van vorm beslaat het imposante, vrijstaande complex een onregelmatige, rechthoekige plattegrond met afgeschuinde hoeken, die van de Groenplaats verbreed richting Lombardenvest. De vijf bouwlagen hoge constructie onder een pseudo-mansarde, is opgetrokken met een skeletstructuur uit gewapend beton. Voor de breed opengewerkte gevels is een verzorgd parement uit witte natuursteen toegepast, met een plint en fries uit graniet, puien uit brons en koper, en stalen raampartijen. De volledig opengewerkte, ruim beglaasde opstanden tellen vijf traveeën aan de Groenplaats, zes aan de Lombardenvest, twaalf aan de Nationalestraat en elf aan de Pandstraat. Geleed door de beglaasde luifel en de kroonlijst, beantwoordt de opstand aan een drieledig compositieschema opgebouwd uit de pui, de bovenbouw in kolossale orde, en de pseudo-mansarde. Het gevelfront zijde Groenplaats onderscheidt zich door een ongelijke traveeënindeling met de klemtoon op het brede, drieledige middenrisaliet. Dit laatste wordt bekroond door een gestrekte attiek met het opschrift “VAXELAIRE-CLAES”, geflankeerd door art-deco-postamenten met fonteinmotief. De andere gevels volgen een strak rasterpatroon met een breed traveeënritme, gemarkeerd door oplopende vensterpartijen met geprofileerde dagkanten en kolossale lisenen, ter hoogte van de topgeleding bekroond door een bewerkt topstuk. IJzeren borstweringen met een diagonaal patroon en rozetten versterken de horizontale geleding. De pseudo-mansarde wordt geaccentueerd door brede dakkapellen met gecanneleerde pilasters en een gebogen pseudo-fronton met rozet in het timpaan.

Volgens de bouwplannen was het interieur met open verkoopplateaus ingedeeld door drie ruime vides van vier niveaus hoog, omringd door pijlergalerijen en smeedijzeren borstweringen, en bekroond door bovenlichten. De middelste vide herbergde de monumentale, dubbele, gebogen bordestrap, de achterste vide twee liften. Het hoofdportaal met vitrinegalerij bevond zich zijde Groenplaats, de zijportalen namen de middenas zijde Nationalestraat in en de hoek met de Lombardenvest. In de flank zijde Pandstraat bevonden zich de twee overige trappenhuizen, dienst- en goederenliften, de dienstingang, loskade en het sanitair.