Historische watermolensite van de zogenaamde Langeveldmolen, waarvan het huidige uitzicht van de gebouwen bepaald wordt door aanpassingen tijdens de 19de en vroege 20ste eeuw. De site is toegankelijk via een betonnen brug met ijzeren liggers over de Grote Molenbeek en omvat een molenaarswoning met aansluitend het haakse volume van de watermolen, evenals achterliggende bijgebouwen aan een gekasseid erf.

Historiek

De oorsprong van de huidige molen gaat reeds terug tot de 14de eeuw. Hij werd aangelegd aan een kunstmatige waterval op de Grote Molenbeek en maakte op het einde van de 14de eeuw samen met de Binnenmolen en Koutermolen deel uit van de banmolens in het bezit van de familie Pipenpoy, heren van Merchtem. In 1487 werd een wateroliemolen gebouwd en omstreeks 1559 werd de molen als drafmolen gebruikt. Op de Ferrariskaart van 1771-1777 wordt het ensemble aangeduid als een geknikt L-vormig volume.

Erfgenamen van de laatste heer van Merchtem verkochten de molen omstreeks 1820 aan Jan Van Roy. Volgens het kadaster werd de toenmalige molen in 1837 omgebouwd tot een papiermolen met woning door de nieuwe eigenaars Willems – Zamboni. De L-vormige inplanting van de nieuwe volumes stemt overeen met de huidige schikking, maar hoewel de mutatiestaat in het kadasterarchief spreekt van een nieuwe constructie, wijzen bepaalde bouwelementen op het behoud van een oude kern, zeker wat betreft het molengebouw. De molensite was op dat moment ten noorden en westen omringd door weiden en ten oosten door een ‘hof’.

Omstreeks 1840 werd de toelating verleend tot de bouw van een stoommachine voor de watermolen. Tijdens het laatste kwart van de 19de eeuw lag de molen een tijd stil, tot Prosper Van Overstraeten in 1896 de toelating kreeg om de werking te herstellen. Omstreeks 1904 verving deze eigenaar het metalen bovenslagrad door een turbine, waarvan sporen resten tegen de watergevel van het molenhuis. De initialen "JDS/ 19 VDB/ 14" op de consoles van de inrijpoort verwijzen naar een ingrijpende verbouwing omstreeks 1914, meer bepaald toen onder molenaar Jozef De Smedt – Vanden Borre het woonhuis werd vergroot en verbouwd, en ten noorden ervan een bijgebouw werd gerealiseerd.

Een vergelijking tussen prentbriefkaarten toont aan dat de toenmalige molenaarswoning twee bouwlagen had, waarvan de linkertravee hoger opgetrokken was. Bij de verbouwing in 1914 werd het rechterdeel van de woning, dat aangebouwd was tegen de molen verhoogd en voorzien van een nieuw voorgevelparement. Vanaf 1930 werd de molen elektrisch aangedreven en in de vroege jaren 1960 werden de turbine en de houten schoven van de sluis verwijderd. Omstreeks 1963 werd het bijgebouw vergroot tot zijn huidige vorm (heden deels ingestort) en werd een bijkomende stalling gebouwd ten zuidwesten van de molenaarswoning. De molen bleef in werking tot circa 2005 en staat anno 2016 leeg.

Beschrijving

Molenaarswoning opgevat als een dubbelhuis van vier traveeën en twee bouwlagen onder een pannen zadeldak (nok evenwijdig aan de straat) met poort in de rechtertravee. De lijstgevel kreeg zijn huidige neotraditioneel getint uitzicht bij de verbouwing van 1914, maar gaat in kern vermoedelijk terug tot het tweede en derde kwart van de 19de eeuw (confer bouwsporen in de achtergevel). Roodbruin baksteenparement in kruisverband op een hardstenen plint. Het parement wordt horizontaal belijnd met banden in gele en gesinterde baksteen. Rechthoekige muuropeningen onder ijzeren I-balken met rozetten onder ontlastingsboogjes in gele en gesinterde baksteen tussen hardstenen aanzetstenen. De hardstenen onderdorpels van de vensters rusten op decoratieve consoles gevormd uit gele baksteen. Het schrijnwerk is vernieuwd.

Verankerde bakstenen achtergevel met diverse bouwsporen en een bouwnaad ter hoogte van de rechter zijtravee.

Haaks volume met watermolen van twee bouwlagen onder een pannen zadeldak, aansluitend bij de molenaarswoning en grenzend aan de Grote Molenbeek. Verankerde baksteenbouw, aan de waterkant op een onderbouw van zandsteenblokken in vrij regelmatig verband, wat wijst op de oudere kern. Straatgevel in zichtbaar metselwerk; zijgevel aan de kant van de molenaarswoning gecementeerd met schijnvoegen. Gevels geopend met rechthoekige vensteropeningen, ingevuld met ramen met kleine ijzeren roedeverdeling; blind rondboogvenster in geveltop van de straatgevel.

Bewaard binnenwerk, bestaande uit een traditionele maalstoel met twee molenstenen, en een pletmachine aangedreven op elektriciteit.