De Neerkam- of Cortvrindtmolen is een graanwatermolen op de Grote Molenbeek. Het huidige molengebouw met bijhorende molenaarswoning gaat vermoedelijk terug tot het tweede kwart van de 18^de eeuw, maar onderging aanpassingen in het derde kwart van de 19^de eeuw en tijdens de eerste helft van de 20^ste eeuw.

De molen maakt deel uit van een uitgebreid waterbouwkundig systeem, uitgebouwd in functie van verschillende nog bestaande molens. De Neerkammolen is een goed bewaard voorbeeld van een graanmolen die naderhand met een turbine werd uitgerust en waarvan de overbrenging door middel van riemen gebeurt. De maalinrichting is volledig bewaard.

Historiek

Er zijn vermeldingen van een molen op deze locatie sinds de 15de eeuw. De molen bevindt zich op een waterloop die al in de middeleeuwen gedeeltelijk kunstmatig werd omgeleid met het oog op de inplanting van verschillende molens. Op dezelfde beek bevinden zich onder andere de Koevoordemolen en de Diepensteynmolen te Londerzeel. Tijdens de inventarisatie van 1975 werd in de gevel aan de beekkant een ingemetselde steen met jaartal 1735 geregistreerd. Op de Villaretkaart van circa 1745 wordt effectief een ‘moulin’ afgebeeld. De omlijsting van de rondboogdeur zou vroeger het jaartal 1768 (?) hebben bewaard. De Ferrariskaart toont een rechthoekig gebouw en een kleiner, parallel bijgebouw, die een voorloper vormen van de 19^de-eeuwse situatie. Het bijgebouw werd op het primitief kadaster echter niet weergegeven.

Het kadaster registreerde in 1867 een uitbreiding van de molen en molenaarswoning in opdracht van molenaar Dominicus Smedt. De schets wijst op de bouw van een klein bijgebouw ten zuidoosten van en parallel met de bestaande bebouwing. In 1914 vervolgens, werd een vergroting van de graanwatermolen geregistreerd, en werd een stoomtuig voorzien. Daarnaast werd er wel nog gemalen met waterkracht. Deze wijziging gebeurde onder molenaar Lodewijk Cortvrindt-Smet. De familie Cortvrindt had de molen gedurende het grootste deel van de 20^ste eeuw in haar bezit, vandaar de alternatieve benaming Cortvrindtmolen. Volgens de literatuur werd de watermolen grondig verbouwd in 1921-1922. In 1931 werd het waterrad weggenomen en vervangen door een Francisturbine in 1941. In 1944 werd er een elektromotor geplaatst. Het kadaster registreerde in dat jaar ook een ingrijpende wijziging van de bebouwing, namelijk de verbreding van het molengebouw aan de noordzijde en een uitbreiding van het bijgebouw tot een groter L-vormig volume.

Ten zuidoosten van de molengebouwen werd volgens plannen van Willy Achtergael uit 1975 een opslagplaats gebouwd. Dit gebouw bezit geen erfgoedwaarde.

Beschrijving

De site omvat twee vrijstaande volumes respectievelijk ten noorden en ten zuidoosten van een deels gekasseid erf, dat aan de straatkant afgesloten is met giet- en smeedijzeren hekwerk tussen recente bakstenen pijlers. Ten noorden bevindt zich het molengebouw, haaks ten opzichte van de Neerkamstraat en de Grote Molenbeek ingeplant. Dit volume omvat aan de waterkant de turbine en het gedeelte waarin de moleninstallatie is ondergebracht, geflankeerd door de molenaarswoning onder hetzelfde dak. Aan de straatkant bevindt zich een langsschuur, die tegen de zijgevel van de woning werd gebouwd. Ten zuidoosten van het erf en parallel met het molengebouw bevindt zich een groot bijgebouw met stal en schuur, ingeplant op een L-vormige plattegrond en ten zuidoosten geflankeerd door een overdekt gedeelte onder golfplaten, dat mogelijk baksteenfragmenten van een ouder volume integreert. De oostelijke straatgevel is voorzien van een rondboogvormig gevelniskapelletje in een omlijsting van gesinterde baksteen.

De gebouwen vormen een eenvormig ensemble, gekenmerkt door een verankerd roodbruin baksteenparement in kruisverband en zadeldaken, afgedekt met Vlaamse pannen.

Het molengebouw van vijf traveeën en anderhalve bouwlaag wordt geritmeerd door X-vormig gesmede muurankers. De graanmoleninstallatie bevindt zich in de twee linkertraveeën, geflankeerd door de molenaarswoning van drie traveeën, beide afzonderlijk toegankelijk, maar intern wel verbonden. Ter hoogte van de middelste travee wordt de lijstgevel onderbroken door een laadvenster onder een zadeldakje. In deze travee bevindt zich een rondboogdeurtje in een omlijsting in arkose met sleutel en imposten, vermoedelijk opklimmend tot de 18^de eeuw. De bekronende oculus werd er in de vroege jaren 1970 ingemetseld en was gerecupereerd uit een gesloopte hoeve, gelegen tegenover het kasteel van Waarbeek in Asse. De andere muuropeningen zijn rechthoekig uitgewerkt onder ijzeren I-lateien met rozetten, en getuigen van de aanpassingen van het volume in de eerste helft van de 20^ste eeuw. In de tweede travee van links bevindt zich de toegang tot de moleninstallatie. De twee rechtertraveeën veruitwendigen de verhoogde begane grond van het woonhuis. Het houten schrijnwerk is gedeeltelijk vernieuwd.

De zijgevel aan de kant van de beek (west) is geopend met kleine rechthoekige en rondboogvormige vensters met ijzeren roeden. Volgens de inventarisatie van 1975 was een jaarsteen met vermelding 1735 bewaard in deze gevel evenals restanten van een zandstenen vensteromlijsting.

De turbine, waarschijnlijk type Francis, bevindt zich in een bakstenen constructie, afgedekt door een lessenaarsdak in golfplaten. De sluis omvat damwanden in natuursteen en beton en een houten borstbalk met 3 tand- en heugelsystemen (2 x lossluis, 1 x maalsluis). Ze is voorzien van houten sluisdeuren, een betonnen brugje tussen I-profielen, en een krooshek voor de maalsluis. In de zijgevel bevindt zich boven de borstbalk nog de oude opening voor de nu verdwenen bedieningshefboom van de maalsluis.

De maalinrichting is volledig bewaard inclusief de haverpletter. De maalinrichting omvatte op het moment van bescherming in 1994 de volgende onderdelen.

Op de gelijkvloerse verdieping:

• de koppeling turbine - molenstenen via riemen;
• 3 onderijzers op gietijzeren consoles op teerlingen;
• 4 houten meelgoten met rond mondstuk voor het ophangen van zakken: 1 meelgoot correspondeert met de haverpletter, 1 meelgoot werd afgeleid naar de voormalige builmolen (verwijderd);
• regeling van de turbine door middel van een handwiel;
• een weegtoestel type "bascule";
• een kleine zuigerpomp (1 cilinder), die eveneens door de turbine wordt aangedreven.

De eerste zolder doet dienst als een maalzolder lage hoogte en bevindt zich op beekhoogte. Deze omvat:

• 3 koppels stenen voorzien van 2-takse rijnen, houten steenkisten + toebehoren, ronde steenkistringen;
• een houten galg;
• een haverpletter in gietijzer, met zwak gecanelleerde cilinder;
• het bovengedeelte van de jakobsladder;
• riemwielen.

De tweede zolder doet dienst als voorraadzolder, terwijl zich op de derde zolder het luiwerk met riemaandrijving bevindt.

Het huidige gebouw dateert voornamelijk uit de tweede helft van de 19de eeuw, volgens een gevelsteen aan de beekkant uit 1735 (zie inventaris Bouwen door de eeuwen heen)

Historiek

Er is reeds sprake van een molen sinds de 15de eeuw. De molen bevindt zich op een waterloop die reeds in de middeleeuwen gedeeltelijk (met het oog op de inplanting van verschillende molens) kunstmatig werd omgeleid. Op dezelfde beek bevinden zich onder andere ook de Coevoordemolen en de Diepensteynmolen te Londerzeel.

De watermolen werd grondig verbouwd in 1921-1922. Het waterrad werd weggenomen in 1931 en vervangen door een Francisturbine in 1941. De laatste molenaar was Emile Berben (°1924).

Beschrijving

Het betreft een graanmolen, in een bakstenen gebouw, onder zadeldak met S-pannen. Aansluitend op de molen een woonhuis met zelfde dak. Doorbrekingen woonhuis horizontaal afgedekt met versierde I-profielen, zijgevel met rondbogig afgedekte doorbrekingen. X-vormige gesmede ankers over hele lengte gevel. Turbine onder constructie van baksteen en golfplaat. Afzonderlijke toegang + verbinding tussen molen en woonhuis.

Turbine, waarschijnlijk type Francis. Sluis met damwanden in natuursteen en beton, houten borstbalk met 3 tand- en heugelsystemen (2 x lossluis, 1 x maalsluis). Houten sluisdeuren, betonnen brugje tussen I-profielen, krooshek voor maalsluis. In de zijgevel bevindt zich boven de borstbalk nog de oude opening voor nu verdwenen bedieningshefboom van de maalsluis.

Indeling

Gelijkvloers:

• koppeling turbine - molenstenen via riemen
• 3 onderijzers op gietijzeren consoles op teerlingen
• 4 houten meelgoten met rond mondstuk voor het ophangen van zakken: 1 meelgoot correspondeert met haverpletter, 1 meelgoot afgeleid naar builmolen (nu verwijderd)
• regeling turbine door middel van handwiel
• weegtoestel type "bascule"
• kleine zuigerpomp (1 cilinder) eveneens door turbine aangedreven

Zolder 1:

• maalzolder op lage hoogte: beekhoogte
• 3 koppels stenen voorzien van 2-takse rijnen, houten steenkisten + toebehoren, ronde steenkistringen
• houten galg
• haverpletter, gietijzer, zwak gecanelleerde cilinder
• bovengedeelte van jakobsladder
• riemwielen

Zolder 2:

• Voorraadzolder

Zolder 3:

• Luiwerk met riemaandrijving

Belang van de molen

Betreft goed bewaard voorbeeld van een graanmolen die naderhand met een turbine werd uitgerust en waarvan de overbrenging door middel van riemen gebeurt. De maalinrichting is volledig bewaard inclusief de haverpletter. Daarenboven maakt de molen deel uit van een uitgebreid waterbouwkundig systeem dat reeds in de middeleeuwen ten behoeve van verschillende nog bestaande molens werd uitgebouwd.

Nog functionerende watermolen met jaartal 1735 in een ingemetselde steen van de gevel aan de beekkant, naast de resten van een zandstenen vensteromlijsting, doch overigens grondig verbouwd in 1921-22.

Rondboogdeur van arkose met sleutel en imposten eertijds met jaartal 1768(?) en bekronend oculus, onlangs ingemetseld en naar verluidt afkomstig van een afgebroken hoeve tegenover het kasteel Innes te Waarbeek.