Twee gekoppelde winkelhuizen in neo-Vlaamserenaissance-stijl op de hoek van Grote Markt en Schoenmakersstraat, heropgebouwd in opdracht van tabaksmakelaar Léon François-Mertens, naar een ontwerp door de architect Louis Hamaide uit 1905-1906 (gevelinscriptie).

Historiek

“De witten Helm”, waarvan de oorsprong opklimt tot vóór 1398, wordt in 1514 omschreven als een huizing met winkel, pakhuizen, grond en aanhorigheden. Deze blijkt in 1638 opgedeeld in vijf woningen, aan de Grote Markt “De drij Witte Croontkens” en “Den Helm”, in de Schoenmakersstraat “De Croone”, “Den Helm” en “Den tennen Pot”. Vanaf de latere 17de eeuw is sprake van een huizing die eertijds uit drie woningen bestond, “De witten Helm”, “De dry Croontkens” en “De Croone”. Over het vroegere uitzicht van het pand is niets bekend. De tabaksmakelaar Léon François-Mertens diende in 1905 een bouwaanvraag in voor de sloop en de bouw van twee gekoppelde winkelhuizen met lijstgevels in eclectische stijl, naar een ontwerp van Louis Hamaide. Vermoedelijk op aansturen van het stadsbestuur, tekende de architect in 1906 een nieuw ontwerp voor de huidige verhoogde halsgevel in neo-Vlaamserenaissance-stijl, waarvoor het bestek 32.6579,58 Belgische frank bedroeg. Voor de uitvoering verkreeg François-Mertens een stadstoelage uit het legaat Robert Joostens, bestemd voor gevelreconstructies op de Grote Markt, die 60% van de bouwkosten dekte. De architect-aannemer Henri Smits stond in voor de bouwwerken.

De reconstructie van “De witten Helm” behoort tot het rijpe oeuvre van Louis Hamaide. Als architect actief vanaf omstreeks 1880, beantwoordden zijn vroege ontwerpen overwegend aan het conventionele neoclassicisme. Kort vóór de eeuwwisseling liet hij zich opmerken met de rijk geornamenteerde neorenaissance-architectuur van het hotel Dierckx en het winkelhuis Heye in de Leysstraat. Omstreeks 1905 leverde de architect een bescheiden bijdrage aan de Antwerpse art nouveau, maar bleef simultaan ook ontwerpen in een klassiek geïnspireerd eclecticisme. Hamaide sloot zijn loopbaan in 1925 stijlvol af met de Herbosch Building, een vroeg voorbeeld van art deco.

Architectuur

Hoekcomplex van vier bij vier traveeën, drie bouwlagen en een insteekverdieping, onder een zadeldak (nok loodrecht op de straat, leien). De verhoogde halsgevel en de eerste twee traveeën van de zijgevel hebben een parement uit witte natuursteen op een pui uit blauwe hardsteen. Voor de laatste twee traveeën van de zijgevel, in een afwijkende, neotradtionele ordonnantie, is rood baksteenmetselwerk toegepast, met gebruik van witte natuursteen voor de speklagen en kozijnen. De winkelpuien die zich uitstrekken over de voorgevel en twee traveeën van de zijgevel, zijn opengewerkt door brede korfbogen met sluitsteen, booglijst en korbelen. Geritmeerd door pilasters met wortelmotief, wordt de pui belijnd door de geprofileerde plint en het klassieke entablement met een gelede architraaf, leeuwenkoppen in de fries, en een gekorniste, geprofileerde waterlijst. Nadrukkelijk horizontaal geleed door entablementen, bestaat de bovenbouw uit gestapelde registers van bolkozijnen op de insteekverdieping en kruiskozijnen op beide hoofdverdiepingen. Deze worden geritmeerd door pilasters met wortelmotief en triglief op de insteekverdieping, rolwerkbeslag en voluutconsoles op beide hoofdverdiepingen. De eerste verdieping onderscheidt zich door een balustrade en boogvelden waarin reliëfs met een ruitmotief en arabesken; op de tweede verdieping rolwerkcartouches in de fries. Voluten met rozet, een entablement, obelisken en sierbollen markeren de tweeledige geveltop, die wordt bekroond door een driehoekig fronton. Het eerste register wordt geopend door twee bolkozijnen met een cartouche boven de latei, gevat tussen pilasters met diamantkop en rolwerkbeslag. De topgeleding draagt een hagelwit reliëf met een gehelmde profielkop, dat de huisnaam verbeeldt. In de laatste twee traveeën, alternerend geopend door kruis- en bolkozijnen met kwartholle negblokken, tekent de traphal zich af boven de privé-inkom met gedeeld bovenlicht.

Eertijds twee huizen, "Drye Conynkens" en "Drye Croontkens". In 1906 werd besloten tot de heropbouw van de huidige "Witten Helm" in neorenaissancestijl naar ontwerp van bouwmeester Louis Hamaide.

Hoekhuis van vier verdiepingen onder zadeldak (leien). Gevels van respectievelijk vier en twee traveeën, met parementen van blauwe hardsteen. Zuidgevel afgewerkt met in- en uitgezwenkte top met vleugelstukken, obelisken en bolornamenten, bekroond met driehoekig fronton, waaronder bas-reliëf met witte gehelmde krijgerskop. Op de benedenverdieping, brede korfboogarcade met archivolten op kraagstukken. De aanduiding van de bouwlagen gebeurt door middel van de gekorniste pui, kroon- en waterlijsten en de doorlopende baksteenversiering op de borstweringen van de derde bouwlaag. Blinde boogvelden met ruiten, arabesken en cartouches boven de stenen kruiskozijnen van derde en vierde bouwlaag. Verticale ritmering door pilasters op de penanten, gedecoreerd met beslagmotieven, leeuwenmaskers en wortels. Gelijksoortige gevelindeling in de twee traveeën brede zijgevel afgelijnd door een kroonlijst.