Kapel van het voormalige Pieter Potklooster, dat eertijds het bouwblok innam gevormd door Grote Pieter Potstraat, Kleine Pieter Potstraat, Hoogstraat en Vlasmarkt. Van de vroegere kloostergebouwen zijn slechts enkele fragmenten bewaard.
Pieter Pot (Dordrecht, 1375-Antwerpen, 1450), echtgenoot van Maria Wouters Terrebroots, was een rijk wolhandelaar, die zich omstreeks 1415 te Antwerpen vestigde, en er in 1419 het huis "de Swaene" kocht aan de westkant van de Hoogstraat. Op een deel van het erf bouwde hij in 1433 een kapel, toegewijd aan Sint-Salvator in 1436, waarbij een aalmoezenhuis werd gevoegd. In 1444 werd het aalmoezenhuis opgedragen aan de cisterciënzer- of Bernardijnenorde om er een klooster te stichten dat het liefdadigheidswerk zou verderzetten. Zo ontstond de zogenaamde Sint-Salvators- of Pieter Potpriorij, die werd ingewijd in 1447, en twee jaar later al vergroot.
Pieter Pot overleed in 1450, zijn vrouw in 1459, en hun graftombe in de kapel, werd tijdens de beeldenstorm vernield. In 1581 nam het Calvinistisch bewind de kapel en het klooster in beslag, haalde de gebouwen leeg en richtte ze in als stapelplaats voor het leger. Kort daarop werd door het erf van het klooster een nieuwe straat getrokken. Toen de kloosterlingen weer in het bezit kwamen van hun goed lieten zij de straat bestaan, onder de benaming Kleine Pieter Potstraat. De kapel werd in 1591 hersteld en heringericht. De verheffing van het klooster tot abdij in 1652, ging gepaard met verbouwingswerken. Van de bibliotheekvleugel met een hardstenen rondboogarcade uit 1648 aan de oostzijde van de binnenplaats, is omstreeks 1980 een bewaard fragment teruggevonden. Tijdens de Franse periode werden de kloosterlingen in 1796 verdreven, en het klooster in 1797-1800 openbaar verkocht en omgevormd tot woonhuizen. Alleen de kapel bleef integraal bewaard, hoewel de toren in 1802 werd gesloopt. In 1845 liet Henry De Poorter de dichtgemetselde vensters van de zijgevel heropenen, en het aanpalende nummer 15 aanpassen tot de huidige vorm. In 1846 nam de Joodse gemeenschap de kapel in gebruik als synagoge. Bij de bouw van de Parochiale Jongensschool aan de Vlasmarkt in 1909, werd het driezijdige koor van de kapel gesloopt voor de bouw van de nieuwe klassenvleugel. In 1921 nam de school ook de kapel in gebruik, die door het plaatsen van een vloer in twee verdiepingen werd opgedeeld, met een opslagruimte voor schoolmeubels op de begane grond. Voor de ontsluiting van de drie klaslokalen op de bovenverdieping, kwam aan de zijde van de binnenplaats een ijzeren galerij, die aansloot op één van de traphallen van de klassenvleugel van de school. In 1968 werd het westportaal verbouwd tot een venster en de kapel kreeg een nieuwe ingang in de zuidmuur.
Eenvoudig zaalkerkje met puntgevel en parement van Balegemse zandsteen, afgedekt met een zadeldak (leien). Hoge spitsboogvensters in de westgevel van één en de zijgevel van drie traveeën. Het verbouwde westportaal is gevat in een hardstenen, geprofileerde spiegelboogomlijsting met sluitsteen en imposten, waarboven een gekorniste waterlijst, daterend van circa 1750, en oorspronkelijk gebouwd als vervanging van de vroegere ingang, die bescheidener en meer naar links gelegen was. De oorspronkelijke deur bevindt zich nu in de kapel op het gelijkvloers, doch het bovendeel ervan is verwijderd.
Van het interieur van de kapel is nagenoeg niets overgebleven. Enkel op de bovenverdieping ziet men nog het oorspronkelijk spitsbooggewelf met gordelbogen. De wanden vertonen nog overblijfselen van 19de-eeuwse muurschilderingen.
Auteurs: Plomteux, Greet; Goossens, Miek; Braeken, Jo
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Plomteux G. & Goossens M. & Braeken J. 2017: Kapel Pieter Potklooster [online], https://id.erfgoed.net/teksten/203896 (geraadpleegd op ).
Kapel van het voormalige Pieter Potklooster.
Pieter Pot was een rijk zakenman, afkomstig uit Dordrecht, die zich in 1415 te Antwerpen vestigde en er in 1418 het huis "de Swane" kocht aan de westkant van de Hoogstraat. Op een deel van het erf bouwde hij van 1433 af een kapel, toegewijd aan Sint-Salvator, waarbij een aalmoezenhuis werd gevoegd. In 1445 werd het aalmoezenhuis opgedragen aan de cisterciënzer- of Bernardijnenorde om er een klooster te stichten dat het liefdadigheidswerk zou verderzetten. Zo ontstond de zogenaamde Sint-Salvators- of Pieter Potpriorij, die werd ingehuldigd in 1447, en twee jaar later al vergroot.
Pieter Pot, die in 1450 overleed, werd samen met zijn vrouw in de kapel begraven. Hun graftombe werd tijdens de beeldenstorm vernield. In 1581 werden de kapel en het klooster in beslag genomen door het Calvinistisch bewind, leeggehaald en ingericht als stapelplaats voor het leger. Kort daarop werd een nieuwe straat getrokken door het erf van het klooster. Toen de kloosterlingen weer in het bezit kwamen van hun goed lieten zij de straat bestaan, die de Kleine Pieter Potstraat genoemd werd. De kapel werd in 1591 hersteld en heringericht. In 1652 werd het klooster tot abdij verheven. Tijdens de Franse periode werd het klooster openbaar verkocht en omgevormd tot woonhuizen. Alleen de kapel bleef bewaard, hoewel de toren in 1802 werd gesloopt. In 1846 werd de kapel in gebruik genomen door de Joodse gemeenschap, die er een synagoge inrichtte. Van 1909 af werd de kapel in gebruik genomen door de Sint-Jozefschool op de Vlasmarkt: men bouwde er twee verdiepingen in die werden ingericht als klaslokalen. In 1968 werd het westportaal verbouwd tot een venster en de kapel kreeg een nieuwe ingang in de zuidmuur.
Eenvoudig zaalkerkje met puntgevel en parement van Balegemse zandsteen, afgedekt met zadeldak (leien). Hoge spitsboogvensters in westgevel van één en zijgevel van drie traveeën. Het verbouwde westportaal heeft nog een arduinen, geprofileerde spiegelboogomlijsting met sluitsteen en imposten behouden, waarboven een gekorniste waterlijst, daterend van circa 1750, en oorspronkelijk gebouwd als vervanging van de vroegere ingang, die bescheidener en meer naar links gelegen was. De oorspronkelijke deur bevindt zich nu in de kapel op het gelijkvloers, doch het bovendeel ervan is verwijderd.
Van het interieur van de kapel is nagenoeg niets overgebleven. Enkel op de bovenverdieping ziet men nog het oorspronkelijk spitsbooggewelf met gordelbogen. De wanden vertonen nog overblijfselen van 19de-eeuwse muurschilderingen.
Bron: GOOSSENS M. & PLOMTEUX G. met medewerking van LINTERS A., STEYAERT R., ILLEGEMS P. & DE BARSÉE L. 1976: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3na, Brussel - Gent.
Auteurs: Plomteux, Greet; Goossens, Miek
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Plomteux G. & Goossens M. 1976: Kapel Pieter Potklooster [online], https://id.erfgoed.net/teksten/4068 (geraadpleegd op ).