De kapel van Onze-Lieve-Vrouw ten Doorn is opgetrokken in landelijke barok uit dankbaarheid voor een wonderlijke redding.

Historiek

Volgens de legende werd de kapel gebouwd op de plaats waar een wonderlijke redding geschiedde. Dit kleine gehucht deed vroeger dienst als schuilplaats van vier bandieten. Op een zekere dag kwam een meisje, Dymfna Verryt genaamd, langs dit gehucht. De bandieten hadden haar doorgang opgemerkt en wilden het meisje verkrachten. Dymfna riep de Heilige Maagd te hulp, die dadelijk aan haar zijde verscheen. Bij het zien van Onze-Lieve-Vrouw namen de verschrikte mannen de benen. Het meisje werd uit dankbaarheid nadien begijn in Herentals. Om dit wonder te herdenken, werd een beeldje van de Heilige Maagd gehecht aan een boom. Later werd een kapel gebouwd om het beeldje onderdak te geven. Andere miraculeuze gebeurtenissen vonden nadien nog plaats in de kapel. Als getuigenissen van de dankbaarheid van de zieken die er genezing vonden, hangen aan de muren ex-voto's, krukken, breukbanden, enzovoort.

Alhoewel in de literatuur doorgaans 1644 wordt aangehaald, is de precieze bouwdatum van een eerste kapel niet bekend. Uit een studie van 1986 blijkt aan de hand van lijsten van Mariakapellen van 1632 en 1650 en enkele andere vermeldingen dat op deze plaats een kapel werd opgericht tussen 1630 en 1643.

De steeds aangehaalde bewering dat de eerste kapel nog terug te vinden is in het huidige koor, wordt weerlegd door archivalia. Bronnenonderzoek bracht aan het licht dat een eerste bouwwerk van leem en/of hout in 1670 vervangen werd door een stenen kapel. Een kapelrekening van 1670-1671 spreekt van "...den nieuw gebouden cappel begonst 1670", alsook van de aankoop van bier en bouwmaterialen en het uitbetalen van lonen van metser, timmerman en schaliedekker.

De kapel werd vergroot in 1719-1722 en de sacristie in 1723-1724. In de 18de eeuw werden doorlopend onderhouds- en herstellingswerken uitgevoerd. Door de reorganisatie van de openbare instellingen in de Franse tijd kwam het beheer van de kapel bij de kerkfabriek van de Sint-Michielsparochie en bleven na die tijd geen afzonderlijke kapelmeestersrekeningen bewaard.

Volgens mondelinge bron werden de afbeeldingen van de Zeven Smarten van Maria in de periode 1873-1882 ingemetseld. De kapel, evenals omliggende huizen, werd zwaar beschadigd door een blikseminslag in 1938 en de oorlogsomstandigheden. De kapel werd daarop vernieuwd in 1950 naar ontwerp van J. Schellekens. In 1991-1992 werd de kapel gerestaureerd naar ontwerp van P. Gevers. Daarvan getuigt een gedenkplaat in het portaal.

Beschrijving

De georiënteerde kapel met laag, voorstaand, rechthoekig portaal heeft een schip (1719-1722) van vier traveeën en een smaller, lager koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting (1670). Aan de zuidzijde is de sacristie (1723-1724) aangebouwd.

De verankerde baksteenbouw met ritmerende, versneden steunberen heeft een gecementeerde plint met waterafloop ter hoogte van de sacristie. Het gebouw is voorzien van een leien bedaking. Het schip zit onder een steil zadeldak en heeft aandaken met muurvlechtingen en een open dakruiter. Het koor is opgesmukt met een overhoekse baksteenfries. In het schip zitten steekboogvensters onder een bepleisterde waterlijst, in het koor gaat het om smallere vensters onder een platte laag van gesinterde steen. Het portaal met tuitgevel en vlechtingen wordt aan drie zijden geopend met een rechthoekige deur en rechthoekige doorgangen met afgeronde bovenhoeken. De beschilderde rondboogdeur onder geprofileerde waterlijst heeft een sobere sluitsteen in de westgevel. Het portaal en de koorsluiting hebben rondboognissen waarin Mariabeelden zitten en een beschilderde koornis. De noordgevel is versierd met ingemetselde bas-reliëfs van de Zeven Smarten.

Interieur

Het interieur is bepleisterd en beschilderd . De tongewelven zijn voorzien van trekankers. Het stucwerk werd in 1775-1777 uitgevoerd door de in Geel wonende Anthoni Zangerli.

Mobilair

De volgende schilderijen: de ontstaanslegende van de kapel (18de eeuw) mogelijk door Vervoort; bedevaarders en behoeftigen zoeken toevlucht bij de Onze-Lieve-Vrouwekapel (18de eeuw); Sint-Sebastiaan met engelen (17de eeuw); Heilige Familie (17de eeuw);kruisweg (circa 1900).

De volgende beeldhouwwerken zijn aanwezig: gepolychromeerd houten Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind, volgens overlevering miraculeus beeld uit de 17de eeuw; plaasteren beelden van Onze-Lieve-Vrouw en Heilig Hart (1925).

Het Brabants barokaltaar uit de tweede helft van de 17de eeuw wordt toegeschreven aan Jacobus Verbuecken uit Herentals.

Volgens de legende opgericht ter plekke van een wonderbaarlijke redding. Alhoewel in de literatuur doorgaans 1644 wordt aangehaald, is de precieze bouwdatum van een eerste kapel niet bekend. Uit een studie van 1986 blijkt aan de hand van lijsten van Mariakapellen van 1632 en 1650 en enkele andere vermeldingen dat een kapel werd opgericht tussen 1630 en 1643. De steeds aangehaalde bewering dat die eerste kapel het huidige koor is, wordt weerlegd door archivalia. Bronnenonderzoek bracht aan het licht dat een eerste bouwwerk van leem en/of hout in 1670 vervangen werd door een stenen kapel (zie kapelrekening van 1670-1671 waarin sprake van "...den nieuw gebouden cappel begonst 1670", de aankoop van bier en bouwmaterialen en het uitbetalen van lonen van metser, timmerman en schaliedekker).

Kapel vergroot in 1719-1722 (bouw 1719-1720, afwerking 1721-1722) en 1723-1724 (sacristie); voorts doorlopende onderhouds- en herstellingswerken in de loop van de 18de eeuw. Door de reorganisatie van de openbare instellingen in de Franse tijd kwam het beheer van de kapel bij de kerkfabriek van de Sint-Michielsparochie en bleven na die tijd geen afzonderlijke kapelmeestersrekeningen bewaard. Volgens mondelinge bron werden de afbeeldingen van de Zeven Smarten van Maria in de periode 1873-1882 ingemetseld. Kapel, evenals omliggende huizen, zwaar beschadigd door blikseminslag (1938) en oorlogsomstandigheden, vernieuwd in 1950 naar ontwerp van J. Schellekens. Restauratie naar ontwerp van P. Gevers in 1991-1992 (zie gedenkplaat in portaal).

Georiënteerde kapel met laag, voorstaand, rechthoekig portaal, schip (1719-1722) van vier traveeën en smaller lager koor van drie rechte traveeën met driezijdige sluiting (1670) en aan zuidzijde aangebouwde sacristie (1723-1724).

Verankerde baksteenbouw met ritmerende, versneden steunberen en gecementeerde plint met waterafloop ter hoogte van de sacristie. Leien bedaking: schip onder steil zadeldak, aandaken met muurvlechtingen, open dakruiter. Koor met overhoekse baksteenfries. Steekboogvensters onder bepleisterde waterlijst in het schip, smallere koorvensters onder platte laag van gesinterde steen. Portaal met tuitgevel en vlechtingen aan drie zijden geopend met rechthoekige deur en dito doorgangen met afgeronde bovenhoeken. Beschilderde rondboogdeur onder geprofileerde waterlijst met sobere sluitsteen in westgevel. Portaal en koorsluiting met rondboognissen waarin Mariabeelden, beschilderde koornis. Noordgevel met ingemetselde bas-reliëfs van de Zeven Smarten.

Bepleisterd en beschilderd interieur, tongewelven met trekankers; stucwerk van 1775-1777 door de in Geel wonende Anthoni Zangerli.

Mobilair. Schilderijen: Ontstaanslegende van de kapel (18de eeuw) mogelijk door Vervoort, Bedevaarders en behoeftigen zoeken toevlucht bij de Onze-Lieve-Vrouwekapel (18de eeuw), Sint-Sebastiaan met engelen (17de eeuw) en Heilige Familie (17de eeuw). Kruisweg (circa 1900).

Beeldhouwwerk: Gepolychromeerd houten Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind, volgens overlevering miraculeus beeld uit de 17de eeuw (zie ontstaansgeschiedenis). Plaasteren beelden van Onze-Lieve-Vrouw en Heilig Hart (1925).

Brabants barokaltaar (tweede helft van de 17de eeuw) toegeschreven aan Jacobus Verbuecken (Herentals).