Maasromaanse kerk uit de 11de eeuw, typisch voorbeeld van de landelijke Ottoonse architectuur uit het voormalige prinsbisdom Luik. Het plan bestaat uit een gesloten, versterkte westtoren (ingang aanwezig voor 1711), van de romaanse tijd af voorzien van een bovenverdieping met galmgaten, uit drie beuken van zes traveeën, zonder absidiolen, en één rechte travee voor de halfcirkelvormige en lagere apsis. Oorspronkelijke ingang achteraan in de zuidzijbeuk; zogenaamd Paradijsportaal met gebeeldhouwde versiering ten zuiden van het koor (tweede kwart 13de eeuw).
Eenvoudige basilicale opstand: pijlers met imposten en rondbogen (hier verrijkt met kraallijst), vlakke muren doorbroken door kleine vensters met hoge afzaat, houten plafond in de beuken; koorgewelf in de apsis en tongewelf ter overkluizing van de benedenverdieping van de toren. Bint uit de 12de eeuw gedeeltelijk bewaard onder de dakkap.
Noordelijke sacristie (18de eeuw) en zuidelijke (20ste eeuw). Zoldering van het schip (1900). Belangwekkende, archeologische restauratie door R. Lemaire en F. Vandendael (1935).
Mobilair. Gotische Christus (16de eeuw); Calvarie met folkloristische inslag (17de eeuw) en borstbeeldreliekhouder in barokstijl (18de eeuw); barokke biechtstoelen en -kansel (1642 en 1648), Louis XVI-orgel (einde 18de eeuw). Tegen de zuidgevel een gotische grafsteen van J. Vandervoirt (1571) en zijn broer, pastoor van Bertem.
Bron : Genicot L.F., Van Aerschot S., de Crombrugghe A., Sansen H. & Vanhove J. 1971: Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, Architectuur, Provincie Brabant, Arrondissement Leuven, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 1, Luik. Auteurs : de Crombrugghe, Anne, Genicot, Luc, Sansen, Hadewych, Van Aerschot, Suzanne, Vanhove, Jacqueline Datum :
Aanvullende informatie
De kerkhofmuur is samengesteld uit drie delen: de met driehoekig afgeschuinde dekplaten afgewerkte bakstenen muur van 1908 (zuid- en oostzijde), een in machinale baksteen met ezelsrug afgewerkt vernieuwd gedeelte van 1967 (noordzijde) en de muur van de aangrenzende bebouwing aan de westzijde. Karakteristiek voor de ruim drie meter hoge muur naar ontwerp van Joseph Joos (1853-1929) is het getrapte verloop waarmee het niveauverschil wordt overbrugd en de strakke ritmering door op regelmatige afstand aangebrachte verstevigingen met hardstenen blokken. Het in de kerkhofmuur geïncorporeerde dodenhuisje maakt deel uit van het concept van 1908. Eenvoudig rechthoekig volume met traditionele vormgeving, opgetrokken in bak- en hardsteen met leien zadeldak met aandaken en schouderstukken.
Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DB002097, Kerkhofmuur van de Sint-Pieterskerk van Bertem en van de Sint-Lambertuskerk van Leefdaal (PAESMANS G., 1999).
