Het Hof ten Steen omvat de restanten van een 16de-eeuwse heerlijkheid in de dorpskern van Orsmaal. Van de omgrachte waterburcht bleven het algemeen silhouet, de kwadraatstructuur en de noordoostelijke hoektoren bewaard.

Historiek

In de 16de eeuw omvatte de heerlijkheid naast het kasteel, een boerderij, brouwerij, watermolen en een domein van circa 50 bunder dat zich uitstrekte vanaf de ''s Heerenstrate', nu 3e Regt.Lansiersstraat tot aan de Gete. Aan de heerlijkheid was een cijnshof verbonden waaronder een vijftigtal cijnsgoederen ressorteerden.

De eerste vermelding van het kasteel dateert van 1330. De oudste voorstelling van het Hof ten Steen is terug te vinden op een anonieme, gekleurde pentekening van 1682 bewaard in het Rijksarchief (Kaarten en Plannen, inv. in hs., 4607). De volledig omgrachte en in het vierkant uitgebouwde waterburcht bevindt zich op dat moment in ruïneuze toestand. Duidelijk zichtbaar zijn drie van de vier ronde hoektorens en een rechthoekige poorttoren met voorliggende boogbrug aan de noordzijde. Dat laatste wijst er duidelijk op dat de burcht niet langer een defensieve rol vervulde.

Volgens archivalia werd de burcht in de 16de eeuw aan de oostzijde omsloten door een grote boomgaard van één bunder, aan de zuidwestzijde door een kleinere boomgaard van drie dagwanden en uitgestrekte weiden 7,5 bunder groot.

Voor zover bekend het belangrijkste historisch feit verbonden aan 'ten Steen' is de ondertekening van tiendaagse wapenstilstand tussen generaal van der Meersch van het patriottenleger en kolonel de Brou, hoofd van de Oostenrijkse gevolmachtigden die er plaatsvond op 2 december 1789.

Op 11 augustus 1868 werd het kasteel door blikseminslag zwaar beschadigd. In het stadsarchief van Tienen worden plannen van de noord- en oostgevel bewaard die de toestand weergeven vlak vóór de ramp. De noordvleugel bestond op dat moment uit een tweelaagse woonvleugel opengewerkt met kruisvensters en geflankeerd door massieve hoektorens met conische bedaking. Een getrapte gevelpartij met aanleunend rond spietorentje accentueerde de centrale toegangspoort. Het aspect van de oostgevel daarentegen stemt volledig overeen met de huidige twee en een halve bouwlaag tellende woonvleugel met zwak hellend zadeldak. Vlak na de ramp bezocht Alphonse Wauters het kasteel: "J'y entrai sans difficulté, mais n'y trouvai que des ruines. Toutes les charpentes, les fenêtres, les portes étaient brûlées; il ne restait plus que d'énormes murailles, d'une nudité absolue, dépourvues de toute espèces d'ornementation...". Ongeveer tien jaar later was de oude burcht volledig heropgetrokken.

Rond de eeuwwisseling werd de bouwvallige noordwestelijke hoektoren gesloopt om plaats te ruimen voor de nieuwe stallen en schuren. De twee torens aan de zuidzijde waren reeds langer verdwenen. Volgens een foto van rond 1900 die een algemeen zicht geeft vanuit het noordoosten bleven de gevels, op dat moment wit geschilderd, sindsdien vrijwel ongewijzigd. De huidige gevelcementering zou terug gaan tot de jaren 40.

Beschrijving

De bouwgeschiedenis van het Hof ten Steen werd tot op heden nog niet in detail bestudeerd. De gegevens zijn dan ook schaars. Van de volledig omgrachte waterburcht - een vierkante constructie rond een binnenhof met vier ronde hoektorens en een rechthoekige poorttoren aan de noordzijde - bleven bovengronds enkel het algemeen silhouet, de kwadraatstructuur, de proporties en de noordoostelijke hoektoren bewaard.

Deze drie bouwlagen tellende ronde toren is opgetrokken kwartsiet in klein vierkant verband, doorspekt met twee witte natuurstenen banden en afgedekt met een afgeknot tentdak (rode handvormpan) op geprofileerde korbelen. In de onderbouw bleef een schietgat bewaard. De gecementeerde bovenbouw is opengewerkt met een licht getoogde vensteropening met druiplijst en een oculus.

De toren wordt geflankeerd door twee woonvleugels, respectievelijk vijf en drie traveeën breed, telkens twee en een halve bouwlaag hoog, opgetrokken in baksteen en voorzien van een zwak hellend zadeldak (rode handvormpan). Beide vleugels zijn aan de de buitenzijde afgewerkt met een imitatie baksteen met speklagen-cementbepleistering. De lange oostgevel toont een strak symmetrische geleding van rechthoekige deur- en vensteropeningen, in de noordgevel vervangen door licht getoogde openingen. In beide gevels zijn de gelijkvloerse vensters beluikt.

De witgeschilderde binnenkoergevels tonen een eenvoudige geleding van rechthoekige muuropeningen met houten latei en hardstenen dorpel.

Het interieur van dit L-vormig woongedeelte bevat geen specifiek waardevolle elementen. De hoofdingang situeert zich aan de noordzijde, rechts van de korte woonvleugel. Het rechthoekige poortgebouw met twee bouwlagen onder rood pannen zadeldak is deels in kwartsiet en deels in baksteen opgetrokken. De kwartsieten buitengevel toont een brede, vreemd gedrukte ingangspoort, bekroond door een grote blindnis en een venstertje. De bakstenen binnenkoegevel is opengewerkt met een natuurstenen korfboogopening en een rechthoekig venster met bovenaan een reeks vlieggaten.

De overige vleugels, opgetrokken in baksteen met afwisselend rode en zwarte pannen zadeldaken - omvatten de indrukwekkende hoevegebouwen met stallingen voor ruim 150 stuks vee en een grote dwarsschuur. De stalvleugels tonen naar buiten toe een ritmische geleding van lisenen en verdiepte muurvlakken, aan de zuidkant opengewerkt met licht getoogde vensteropeningen. De vijf vakken diepe schuur is voorzien van hoekkettingen en twee monumentale inrijpoorten, aan de veldzijde gevat in een licht getoogde omlijsting van negblokken. Aanleunend liggen twee pittoresk uitgewerkte bijgebouwtjes met zadeldak, uitgesneden randbebording en een bakstenen arcade met bekronend oculus als gevelversiering.