De oorspronkelijk romaanse kerk met ingebouwde westtoren (circa 1200), werd in 1780 herbouwd in classicistische stijl met een vier traveeën diepe beuk en een veelhoekig koor geflankeerd door een sacristie in het zuiden. De kerk is gelegen in het centrum van Pellenberg en wordt omringd door een ommuurd kerkhof met enkele waardevolle grafmonumenten.
De deelgemeente Pellenberg is gelegen op 7,5 kilometer ten oosten van Leuven, tussen de Diestse- en Tiensesteenweg. De dorpskern is uitgebouwd op het hoogste punt (104 meter) van het Hageland. Door de strategische ligging op een plateau – de kerktoren was een ideale uitkijkpost – werd Pellenberg meermaals, onder meer in 1635 en 1793 verwoest. De parochie Pellenberg was afhankelijk van het kapittel van de Sint-Pieterskerk te Leuven die er het patronaat en het tienderecht bezat. In verband met de stichting van de primitieve kerk opgedragen aan de Heiligen Petrus en Servatius, zijn geen gegevens bekend. Voor de romaanse kerk (circa 1200) blijft enkel de toren over. Het huidige classicistische gebouw dateert uit het einde van de 18de eeuw, wellicht in opdracht van het kapittel. De Sint-Pieterskerk heeft haar originele inplanting te midden van het ommuurde kerkhof bewaard.
De Sint-Pieterkerk bestaat uit een romaanse toren (circa 1200) die na de verbouwingen in 1780 bewaard bleef, een vier traveeën diepe beuk en een veelhoekig koor met sacristie.
De vierkante westtoren heeft een defensief karakter door haar gesloten en massief, maar toch slanke, uitzicht. De toren heeft vier bouwlagen en is opgetrokken door het afwisselend gebruik van banden witte kalkzandsteen en bruine ijzerzandsteen, een specifiek streekkenmerk. De toren heeft in de westmuur een rond venster; de oostzijde was oorspronkelijk via een rondboog met het schip verbonden. De verdiepingen, met houten zoldering, staan onderling in verbinding met ladders. Er zij geen sporen bewaard die wijzen op een vroegere trap. De drie wanden van de eerste verdieping waren oorspronkelijk voorzien van een lichtspleet of schietgat (nu dicht gemetseld). In de oostwand van de tweede verdieping zijn sporen te zien van het oorspronkelijke galmgat en de kroonlijst. De klokkenverdieping en torenspits dateren van na de verwoesting tijdens de Eerste Wereldoorlog. Links en rechts van de toren werden een twee éénlaagse bijgebouwen opgetrokken: rechts een ingangsportiek met een natuurstenen rondboogpoort met sluitsteen en imposten, ingeschreven in een rechthoekige omlijsting met druiplijst; links een doopkapel opengewerkt met een klein steekboogvenster.
Op de toren sluit het in 1780 gebouwde kerkgebouw aan, opgetrokken bak- en kalkzandsteen en afgedekt met een natuurleien zadeldak. Het éénbeukig schip van vier traveeën is overdekt met een stucgewelf met steekkappen boven de lunetvormige vensters. Deze zijn waaiervormig onderverdeeld. Het wandvlak wordt geritmeerd door Toscaanse pilasters die via een hoofdgestel de gordelbogen van het gewelf opvangen. De sacristie, met lessenaarsdak, sluit aan de zuidzijde aan op het polygonaal afgesloten koor.
Het meubilair dateert voornamelijk uit het einde van de 18de eeuw, van bij de bouw van de huidige kerk.
De Sint-Pieterskerk van Pellenberg bezit bovendien een rijke verzameling gotisch en barokke beeldsnijwerk daterend van circa 1500:
De tegelvloer in het schip is recent; het koor is nog voorziene van de oude zwart-witte marmeren vloer.
De begraafplaats is omringd door een bakstenen muur.
Op het ommuurde kerkhof zijn enkele waardevolle grafmonumenten bewaard:
De Sint-Pieterskerk is niet alleen door haar vormgeving, maar ook door haar ligging op het hoogste punt van het Hageland sterk beeldbepalend. Enerzijds als centrum van het dorp, anderzijds als referentiepunt in de ruimere omgeving. De landelijke dorpskern van Pellenberg wordt naast de kerk en het kerkhof bepaald door de kasseibestrating, de holle toegangsweg met haar dwars ingeplante bebouwing, de Kerksteeg, relicten van basisbebouwing en de oude dorpsschool.
Auteurs: Paesmans, Greta
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Paesmans G. 2000: Parochiekerk Sint-Pieter met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/teksten/149335 (geraadpleegd op ).
Oorspronkelijk romaanse kerk met ingebouwde westtoren, een vier traveeën diepe beuk en een veelhoekig koor geflankeerd door een sacristie in het zuiden.
Kleine smalle romaanse toren van kalkzand- en ijzerzandsteen (12de eeuw); hoge benedenverdieping overdekt met een zoldering en vroeger geopend op de beuk door middel van een rondboog; twee verdiepingen verlicht door rechte of gebogen schietgaten; grondig gewijzigde spits in de 19de eeuw; bijbouwen waarvan de zuidelijke thans dienst doet als portaal, uit de 18de eeuw. Classicistische beuk en koor (einde 18de eeuw); pilasters en hoofdgestel onder het van steekkappen voorziene gewelf; recentere beschildering. Sacristie uit de 18de eeuw.
Mobilair. Verscheidene gepolychromeerde gotische en barokke beelden in de beuk, onder meer Sint-Barbara, Sint-Catharina, Sint-Hubertus, Sint-Antonius (15de en 17de eeuw). Barokaltaar uit de 17de eeuw.
Bron: GENICOT L.F., VAN AERSCHOT S., DE CROMBRUGGHE A., SANSEN H. & VANHOVE J. 1971: Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, Architectuur, Provincie Brabant, Arrondissement Leuven, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 1, Luik.
Auteurs: Genicot, Luc; Van Aerschot, Suzanne; de Crombrugghe, Anne; Sansen, Hadewych; Vanhove, Jacqueline
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Genicot L. & Van Aerschot S. & de Crombrugghe A. & Sansen H. & Vanhove J. 1971: Parochiekerk Sint-Pieter met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/teksten/42661 (geraadpleegd op ).