De Sint-Laurentiuskapel met koor uit de 16de en beuk uit de 18de eeuw in bak- en kalkzandsteen en kwartsiet.

Historiek

Over ontstaan en stichting van de Sint-Laurentiuskapel is niets bekend. Naar verluidt bezat ze vroeger de rang van Quarta Capella als dochter van Orsmaal. De belangrijkste tiendenheffers waren de abdij van Oplinter en de pastoor van Orsmaal. Na het concordaat werd Helen bij de parochie Zoutleeuw gevoegd. Bij het beleg van Zoutleeuw in 1705 werd het gehucht op de kapel na compleet vernield. De kapel zelf werd in 1761-1769 nagenoeg volledig herbouwd op kosten van de abdij van Oplinter. Enkel het laatgotische koor bleef behouden. De originele plannen getekend door Egidius Culp zijn bewaard in het Rijksarchief (K.P. 2892bis).

Beschrijving

De kapel is een bescheiden volume, gevormd door een éénbeukig schip van twee traveeën met smaller koor en een sacristie aan de oostzijde. Boven de westingang bevindt zich een kleine klokkenruiter. Het laatgotische koor uit de 16de eeuw is een travee diep en opgetrokken in baksteen met kwartsieten plint. De hoekkettingen, druiplijst en omlijstingen van de eenvoudige spitsboogvensters zijn in Gobertangesteen.

De beuk uit 1761-69 is volledig opgetrokken in kwartsiet met hoekkettingen in Gobertange. Dit kwartsiet uit Tienen en omstreken (zie Sint-Leonarduskerk van Zoutleeuw) werd tot in de gotische periode veelvuldig en in combinatie met kalkzandsteen gebruikt. Hierna geraakte het in onbruik. Wel kwam het nog voor in bepaalde gevelonderdelen zoals plinten, maar zelden in grotere architecturale ensembles. In dit geval is het voorbeeld van de Sint-Laurentiuskapel waarvan de beuk in de tweede helft van de 18de eeuw volledig werd herbouwd in kwartsiet vrijwel uniek te noemen. Het is echter niet uitgesloten dat er gebruik werd gemaakt van recuperatiemateriaal van de oudere (romaanse?) kapel.

De gevel heeft verder een bepikte plint en sporen van een roodachtige gevelbepleistering. De steekboogvensters zitten in een vlakke, in het muurvlak gelegen omlijsting. De westingang in de vorm van een steekboogdeur met vlakke stijlen op basement en licht vooruitspringende sluitsteen en imposten. Boven de toegang bevindt zich een Christus aan het kruis, in hout uit de tweede helft van de 16de eeuw.

De houten dakruiter, volledig met natuurleien afgewerkt conform de zadeldaken van koor en beuk, dateert van circa 1850. De sacristie uit dezelfde bouwperiode als de beuk, in het verlengde van het koor is deels in kwartsiet en deels in baksteen opgetrokken en afgewerkt met een lessenaarsdak. Ze wordt verlicht door twee kleine, getraliede steekboogvensters.

De sobere, witgepleisterde binnenruimte wordt geritmeerd door pilasters met hoofdgestel waarop een houten tongewelf met gordelbogen rust. De vloer bestaat uit grote zwart en grijze tegels.

Meubilair

Het meubilair bevat onder meer:

• neogotisch altaar (eind 19de eeuw – begin 20ste eeuw) in eikhout met tabernakeldeur in metaal
• biechtstoel in eik (eerste helft 19de eeuw) bekroond met trofee
• doopvont (16de eeuw) met blauwhardstenen voetstuk en kuip met vier maskers in kalkzandsteen
• blauwhardstenen grafsteen van pastoor Arnold Milemans (+1667)
• preekstoelkuip in eik (19de eeuw), circa 1874 verbouwd tot altaar
• orgel (begin 19de eeuw): assemblage van diverse occasie onderdelen, onder meer afkomstig van de Sint-Leonarduskerk van Zoutleeuw
• fragmenten van een 18de-eeuwse lambrisering met régence motieven

Omgeving

De Sint-Laurentiuskapel ligt te midden van een deels ommuurd en een deels met draadafsluiting omringd kerkhof. Het gehucht bij de kapel, Helen, is gelegen aan het kruispunt van de Orsmaalstraat met de J. Van Heelustraat. De overige bebouwing van deze landelijke kern met excentrische ligging bestaat uit een eenvoudige 20ste-eeuwse pastorie in neotraditionele stijl en een middelgrote vierkantshoeve met laat-18de-eeuws gecementeerd woonhuis en recentere bijgebouwen. Het gebied rondom deze bebouwing is landbouwgebied, in het oosten begrensd door de kleine Gete. Ten zuiden van de kapel bevinden er zich enkele woningen uit het einde van de 20ste eeuw.

Kleine, schilderachtige kapel, bestaande uit een enkele beuk van twee traveeën, bekroond met een leien klokkentorentje en een vierkant koor, met aanleunende oostelijke sacristie.

Bak- en zandstenen koor, overwelfd met een houten spitstongewelf in laatgotische stijl (tweede helft 16de eeuw); beuk en sacristie circa midden 18de eeuw in classicistische stijl heropgebouwd van zandsteen; klokkentorentje hersteld tijdens de 19de eeuw.

Mobilair. Tegen de muur van de beuk, barokke grafsteen van pastoor A. Milemans († 1667).