Gelegen langs de Diksmuidseweg (N369), ter hoogte van de Grenadiersstraat, vlakbij de brug van Steenstrate en de grens met de gemeente Langemark-Poelkapelle, op ongeveer één kilometer ten noordoosten van Zuidschote.

Historische beschrijving

Het 'Verzoeningskruis' vervangt het voormalige Franse gedenkteken voor de slachtoffers van de eerste gasaanval en de gesneuvelden van het 418de infanterieregiment, ontworpen door Maxime Real del Sarte (architect Robert Bourin). Dit gedenkteken stelde een soldaat voor, die staande voor een kruis, getroffen wordt door het gas, met de beide handen naar de keel grijpt, terwijl twee andere soldaten reeds dodelijk getroffen zijn. Dit gedenkteken werd onthuld op 28 april 1929 in aanwezigheid van koning Albert. Er werden toespraken gehouden door onder meer de Franse generaal Gouraud en minister Ch. de Broqueville. Er zouden zo'n 8.000 toeschouwers bij de inhuldiging aanwezig geweest zijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gedenkteken door de Duitsers te realistisch bevonden en opgeblazen op 8 mei 1941 (op het gedenkteken staat 1942 vermeld, maar dit zou foutief zijn). Buurtbewoners plaatsten een tijdje later heimelijk 's nachts een houten kruis, dat de Duitsers nu wel met rust lieten.

In 1954 werd het 'Comité d'Entente de la Croix de Steenstraete' onder impuls van kanunnik E. Lancrenon van de Notre-Dame te Parijs opgericht. In plaats van het vroegere gedenkteken zou een verzoeningskruis opgericht worden, die in het teken zou staan van een Frans-Belgisch-Duitse verzoening. Dit voorstel veroorzaakte bij verschillende partijen heel wat commotie. Oud-strijders, die de gasaanval en de daaropvolgende gevechten bij Steenstrate meegemaakt hadden (velen van hen leden voor de rest van hun leven onder de gevolgen ervan) konden de verzoeningsgedachte niet aanvaarden. Zowel Belgische als Franse eenheden protesteerden formeel tegen het initiatief. Duitse reacties op de verzoeningspoging waren daarentegen heel positief. Uiteindelijk kon Lancrenon zijn wil doorzetten: pas in 1960 werd gestart met de oprichting van het huidige gedenkteken, dat enkel door Belgische en Franse instanties werd gefinancierd.

Het ontwerp was van de architect Paul Tournon, ‘hoofd van de Burgerlijke Gebouwen en Nationale Paleizen’. Zijn ontwerp stelde een kruis van 15 meter hoog voor dat "étendra ses bras sur la plaine de Flandre en signe de réconciliation et de Paix dans le monde… en le plus beau matériel de l’industrie moderne, auquel les intempéries ne pourront enlever le rayonnement et l'éclat… Toute nue sur une butte de terre, entourée de blocs de granit non dégrossis, pour garder au monument son caractère de rudesse et d’austérité". De inhuldiging vond plaats op 25 juni 1961.

De teksten op het gedenkteken verwijzen naar de Belgische en Franse eenheden die tijdens en na de Duitse gasaanval van 22 april 1915 het gehucht Steenstrate verdedigden. Het Franse 418de Infanterieregiment (153ste Infanteriedivisie), waarvoor het gedenkteken in 1929 oorspronkelijk was opgericht, was na de gasaanval ter hulp geroepen om de geslagen bres bij Steenstrate te dichten. Dit regiment, samengesteld uit veel jonge soldaten, verloor tijdens deze gevechten heel veel manschappen.

Beschrijving

Een reusachtig platform met drie treden, gedeeltelijk bedekt met hardstenen platen en gedeeltelijk met kiezel, is begrensd door twaalf rechtopstaande stèles. Op dit platform is een ronde grasheuvel aangelegd, afgezet met rechtopstaande muurplaten uit hardsteen, vooraan met een brede rechthoekige gedenkmuur. Op de grasheuvel staat een hoog kruis uit aluminium op een hardstenen voetstuk.

Op de rechthoekige gedenkmuur (teksten in vlakreliëf): links 'Het monument door het 418de regiment der Franse infanterie in 1929 opgericht om de eerste slachtoffers van de op 22 april 1915 gebruikte Duitse stikgassen te gedenken werd in 1942 door de Duitsers vernield', 'De Franse en Belgische oud-strijders hebben het door dit kruis vervangen in een gemeenschappelijke wil tot vrede en verzoening in de wereld'; in het midden in een nis een bronzen olielamp met als opschrift 'Fraternitatis Lumen', hieronder op de hardsteen staat 'Lampe de la Fraternité'; rechts 'Erigé en 1929 sur l'initiative du 418ème régiment d'infanterie française'. 'Le monument aux premières victimes des gaz asphyxiants lancés par les Allemands le 22 avril 1915 a été détruit par eux en 1942', 'Les anciens combattants belges et français ont en sa place dressé cette croix avec une volonté commune de réconciliation et de paix dans le monde'. Op de rotonde (uitgehouwen letters): op de rechterkant '135ème 268ème 290ème 418ème régiments d'infanterie' - '1er mixte - génie et artillerie des 45ème 153ème D.I. et 87ème D.I.T.' - '2ème 4ème bataillons de chasseurs à pied' - '2ème bis 3ème bis 4ème 7ème 9ème Zouaves - 1er 3ème bataillons d'infanterie légère d'Afrique' - '73ème 74ème 76ème 79ème 80ème 101ème 102ème régiments d'infanterie territoriale' - '1er tirailleurs algériens'; op de linkerkant 'Grenadiers regiment 1ste en 2de karabiniers regimenten 3de en 4de linieregimenten - genie en artillerie der 1ste en 6de D.L.A. - zware leger artillerie', 'Grenadiers - 1er et 2ème carabiniers - 3ème de ligne - 4ème de ligne - génie et artillerie des 1ère et 6ème Divisions - artillerie lourde de l'armée'; op de achterkant 'Emmanuel Lancrenon chanoine honoraire de Notre Dame de Paris à conçu ce monument et préparé sa réalisation avec les architectes Paul Tournon membre de l'Institut et de l'Académie royale de Belgioue (sic) Pierre Devillers et les entreprises Delhem - Cappeliez - Hénaut. La Brugeoise et Nivelles . Ugine Gueugnon'.

Hoogte 2186 centimeter x Breedte 2500 centimeter x Diepte 2400 centimeter.

Locatie

Toponiem: Steenstrate.

Gelegen langs de provincieweg N369, vlakbij de Grenadiersstraat en Steenstratebrug, op circa 1 km ten noordoosten van Zuidschote. Omgeving is vlak en bestaat uit landbouwgebied.

Historische achtergrond

Het "Verzoeningskruis" vervangt het voormalige Franse monument voor de slachtoffers van de eerste gasaanval, ontworpen door Maxime Real del Sarte. Het stelde een soldaat voor, die staande voor een kruis, getroffen wordt door het gas, met de beide handen naar de keel grijpt, terwijl twee andere soldaten reeds dodelijk getroffen zijn. De architect was Robert Bourin.

Dit monument werd onthuld op 28 april 1929 in aanwezigheid van koning Albert. Er werden toespraken gehouden onder andere door de Franse generaal Gouraud en minister Ch. de Broqueville. Er zouden zo'n 8000 toeschouwers bij de inhuldiging aanwezig geweest zijn. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het monument door de Duitsers te realistisch gevonden en opgeblazen op 8 mei 1941 (op het monument staat 1942 vermeld, maar dit zou foutief zijn). Een beetje later werd 's nachts heimelijk een houten kruis geplaatst, die nu door de Duitsers met rust gelaten werd.

In 1954 werd het 'Comité d'Entente de la Croix de Steenstraete' onder impuls van kanunnik E. Lancrenon van de Notre-Dame te Parijs opgericht. In plaats van het vroegere monument zou een verzoeningskruis opgericht worden in het teken van de Frans-Belgisch-Duitse verzoening. Dit voorstel veroorzaakte bij verschillende partijen heel wat commotie. De Fransen en Belgen brachten het geld samen. De wijding van het nieuwe "verzoeningskruis" greep plaats op zondag 25 juni 1961. Onder de aanwezigen was de Franse minister van de Oud-strijders.

De teksten op de rotonde verwijzen naar de Belgische en Franse eenheden die tijdens en na de eerste gasaanval Steenstrate verdedigden.

Toen de “Eerste Slag om Ieper” gestreden was (18 oktober – 22 november 1914) hadden de Duitse troepen zich op de hoger gelegen gebieden in een wijde boog omheen Ieper ingegraven. Na de eerste oorlogswinter wilde de Duitse legerleiding de patstelling doorbreken door de inzet met een nieuw wapen: stikgas. Zowel op het oostelijke als op het noordelijke deel van de Ieperboog werden cilinders met chloorgas ingegraven door de “Stinkpioniere”, dit zijn speciaal opgeleide Duitse genietroepen. Op 22 april 1915, om 17.00u, toen de wind uit het noorden kwam, werden de ventieltjes van zo'n 5000 cilinders opengezet tussen Schreyboom (halfweg tussen Langemark en Poelkapelle) en Steenstrate. De beschaving maakte voor het eerst kennis met chemische oorlogvoering…

De frontbezetting aan geallieerde zijde zag er vóór de gasaanval als volgt uit: ten noorden van de brug van Steenstrate lag de Belgische 6de legerdivisie langs de westelijke kanaaloever. Tussen Steenstrate tot ten noorden van Langemark lag de 87ste Franse Territoriale Divisie (die bestond uit oudere reserve-soldaten, de zogenaamde “Pépères”); aansluitend tot aan de Brugseweg ten zuiden van Poelkapelle lag de 45ste Algerijnse Divisie (ook wel “les Joyeux” genoemd). Vanaf de Brugseweg lag de Canadese 1ste Divisie tot aan 's Graventafels, waar Britse divisies (respectievelijk 28ste, 27ste en 5de Divisie) het front overnamen.

Tegenover deze eenheden lagen de Duitse troepen, die veel sterker in getale waren: tegenover de Belgen lag de 45ste Reserve Divisie; tegenover de 2 Franse divisies lagen de 46ste, 52ste en 51ste Reserve Divisie, met de 4de Marinebrigade in reserve; tegenover de Canadezen lagen de 2de Reserve Ersatz Brigade en de 38ste Landwehr Brigade, met de 37ste Landwehr Brigade in reserve. Tegenover de Britten tenslotte lagen resp. de 53ste en 54ste Reserve Divisies, de 39ste en 30ste Infanteriedivisies en de 3de Beierse Divisie.

Vooral de 2 Franse divisies zouden de gaswolk over zich heen krijgen. Velen stikten in de eerste lijn, anderen vluchtten in paniek weg. De chaos was compleet.

Beschermd met “Riechpäkchen” tegen het chloorgas trokken de Duitsers 15 minuten na het loslaten van het gas ten aanval. Ze trokken op tot de hoogte van Pilkem en het bos ten zuidwesten van Sint-Juliaan (Kitchener's Wood). Op enkele uren tijd was een kilometerslange bres geslagen in de geallieerde verdediging. Die avond groeven de Duitse troepen zich echter in, wat tactisch gezien een kapitale fout zou betekenen, althans vanuit Duits standpunt: Ieper lag die avond namelijk voor het grijpen….

Na de gasaanval zou hevig gevochten worden in de omgeving van Steenstrate. De Belgische grenadiers, die zich de 22ste april om 17.00u ten N van Steenstratebrug bevonden, waren vreemd genoeg gespaard gebleven van de giftige gaswolk. Deze grenadiers poogden er met mitrailleursvuur, een “winkelhaak”-opstelling en met de steun van niet-gevluchte Franse troepen, de Duitse aanvallen ter hoogte van Steenstrate tegen te houden. Niettemin slaagden de Duitsers erin het Kanaal Ieper-Ijzer over te steken. De 24ste april slaagden de Duitsers erin het gehucht Lizerne te veroveren en door te stoten richting Zuidschote. De Belgen werden nu in hun flank bedreigd, temeer de Duitsers opnieuw chloorgas inzetten. Uiteindelijk zouden Franse troepen, met de hulp van Belgische artillerie, erin slagen het gehucht Lizerne te heroveren op 27 april. Midden mei werden de Duitsers over het Kanaal teruggedreven.

Bij de gevechten rond Steenstratebrug waren naast diverse Franse eenheden (onder meer 87 D.I.T., 45 D.I.T., 153 D.I.) Belgische grenadiers, karabiniers en manschappen van het 3de en 4de linieregiment betrokken.

Rechts, bij Sint-Juliaan, waren het de Canadezen die op hun flank de aanvallende Duitsers het hoofd moesten bieden. Weldra werden ze bijgestaan door haastig bijgehaalde troepen: de Indische Lahoredivisie, Britse bataljons die in reserve van het front bij Ieper lagen (Geddes Brigade), een Marokkaanse brigade, de eerste Britse territoriale divisie (50th Northumbrian), de beroepssoldaten van de 4de divisie en de elitetroepen uit de 3de cavaleriedivisie. De gevechten zouden ruim een maand duren. Meter na meter rukten de Duitsers op over de Pilkem Ridge en door Kitchener's Wood, richting Wieltje. Daardoor kwam de rest van de grote boog in het noordoosten en oosten van de Ieperboog in gevaar ('s Graventafel, Zonnebeke, Polygoonbos) in gevaar en op 5 mei 1915 strategisch ontruimd. Op Mauser Ridge (ten zuiden van Pilkem) en bij Mouse Trap Farm (ter hoogte van waar nu de autoweg stopt) werden nog verschillende aanvallen ingezet tot de slag ophield op het einde van de zeer bloedige 24ste mei 1915.

Beschrijving

Een reusachtig platform met drie treden, gedeeltelijk bedekt met hardstenen platen en gedeeltelijk met kiezel, is begrensd door twaalf rechtopstaande stèles. Op dit platform is een ronde grasheuvel aangelegd, afgezet met rechtopstaande muurplaten uit hardsteen, vooraan met een brede rechthoekige gedenkmuur. Op de grasheuvel staat een hoog kruis uit aluminium op een hardstenen voetstuk.

Op de rechthoekige gedenkmuur (teksten in vlakreliëf): links 'Het monument door het 418de regiment der Franse infanterie in 1929 opgericht om de eerste slachtoffers van de op 22 april 1915 gebruikte Duitse stikgassen te gedenken werd in 1942 door de Duitsers vernield', 'De Franse en Belgische oud-strijders hebben het door dit kruis vervangen in een gemeenschappelijke wil tot vrede en verzoening in de wereld'; in het midden in een nis een bronzen olielamp met als opschrift 'Fraternitatis Lumen', hieronder op de hardsteen staat 'Lampe de la Fraternité'; rechts 'Erigé en 1929 sur l'initiative du 418ème régiment d'infanterie française'. 'Le monument aux premières victimes des gaz asphyxiants lancés par les Allemands le 22 avril 1915 a été détruit par eux en 1942', 'Les anciens combattants belges et français ont en sa place dressé cette croix avec une volonté commune de réconciliation et de paix dans le monde'.

Op de rotonde (uitgehouwen letters): op de rechterkant '135ème 268ème 290ème 418ème régiments d'infanterie' - '1er mixte - génie et artillerie des 45ème 153ème D.I. et 87ème D.I.T.' - '2ème 4ème bataillons de chasseurs à pied' - '2ème bis 3ème bis 4ème 7ème 9ème Zouaves - 1er 3ème bataillons d'infanterie légère d'Afrique' - '73ème 74ème 76ème 79ème 80ème 101ème 102ème régiments d'infanterie territoriale' - '1er tirailleurs algériens'; op de linkerkant 'Grenadiers regiment 1ste en 2de karabiniers regimenten 3de en 4de linieregimenten - genie en artillerie der 1ste en 6de D.L.A. - zware leger artillerie', 'Grenadiers - 1er et 2ème carabiniers - 3ème de ligne - 4ème de ligne - génie et artillerie des 1ère et 6ème Divisions - artillerie lourde de l'armée'; op de achterkant 'Emmanuel Lancrenon chanoine titulaire/honoraire de Notre Dame de Paris à conçu ce monument et préparé sa réalisation avec les architectes Paul Tournon membre de l'Institut et de l'Académie royale de Belgioue (sic) Pierre Devillers et les entreprises Delhem - Cappeliez - Hénaut. La Brugeoise et Nivelles . Ugine Gueugnon'.

H. 2186 cm x Br. 2500 cm x D. 2400 cm

Zogenaamd "Verzoeningskruis" naar ontwerp van architect Tournon (Frankrijk) van 1961, ter vervanging van piramidevormig "Monument van gasaanval" naar ontwerp van de Franse beeldhouwer Maxime Réal del Sarte van 1929, in 1942 door Duitsers gedynamiteerd. Opgericht bovenop begraasde terp, afgezet met gedenksteen waarop volgend opschrift: "Het monument door het 418de regiment der Franse infanterie in 1929 opgericht om de eerste slachtoffers van de op 22 april 1915 gebruikte Duitse stikgassen te gedenken, werd in 1942 door de Duitsers vernield. De Franse en Belgische oud-strijders hebben het door dit kruis vervangen in een gemeenschappelijke wil tot vrede en verzoening in de wereld". Het geheel bevindt zich op een parterre met grind, afgezet met menhirs.