Historiek

"Den Spieghel", een herenhuis dat zich oorspronkelijk uitstrekte van de Grote Markt tot de Oude Beurs, wordt vermeld vanaf de vroege 14de eeuw. De "Bullinckstrate", de huidige Oude Beurs, vormde de hoofdstraat van het oude oppidum, en gold als een van de voornaamste straten van het middeleeuwse Antwerpen. Tot het midden van de 15de eeuw was “De Spieghel” in het bezit van de aristocratische families Bode, Wilmaer en Van Halmale. Zij werden opgevolgd door vermogende kooplui, zoals de meersenier Peter Gielis, die het herenhuis in 1506 verwierf. Opgedeeld in de late 16de eeuw werd het gedeelte aan de Grote Markt eveneens genaamd “De Spieghel”, in 1620 aangekocht door het schuttersgilde van de Jonge Handboog. Stadstresorier Alexander van den Broeck-Vekemans verwierf het gedeelte aan de Oude Beurs. Na de dood van diens zoon Jan-Alexander, kwam “den Spieghel” in 1650 in het bezit van stadsnotaris Batholomeus Van den Berghe. Na 1673 volgden de families Van der Aa, De Pieters, Janssens en Joris elkaar op. Vanaf 1888 was hier de lagere meisjesschool van de Onze-Lieve-Vrouweparochie gehuisvest.

Omstreeks 1506 zou het herenhuis, dat terugging op een oudere kern, zijn herbouwd of uitgebreid. In de 17de eeuw volgde nogmaals een gedeeltelijke heropbouw of verbouwing, met behoud van delen van de bestaande gebouwen. Ingrijpend aangepast in de loop van de 19de en 20ste eeuw, werd het complex in opdracht van projectontwikkelaar M.P. Omega (Marcel Peeters) gerestaureerd, naar een ontwerp door de architect Alex J. Vijt en ingenieur Theo J. Foubert uit 1976-1977. De restauratie kaderde in een groots opgezet woningbouwproject op het bouwblok gevormd door Braderijstraat, Oude Beurs en Wisselstraat, met inbegrip van de Spanjepandsteeg, waarvan “den Spieghel” de kern vormde. Analoog aan de wederopgebouwde Vleeshuiswijk, refereert de sobere, eigentijdse baksteenarchitectuur van het nieuwbouwcomplex, met puntgevels en een gaanderij aan de Wisselstraat, aan de traditionele Antwerpse huizenbouw en parcellering.

Architectuur

Het complex omvat vier vleugels van ongelijke breedte en hoogte onder zadeldaken, die een vrij ruime rechthoekige binnenplaats omsluiten. De zuidvleugel en het zuidelijk gedeelte van de westvleugel dateren blijkbaar van omstreeks 1506. De noord- en oostvleugel en het noordelijk gedeelte van de westvleugel dateren daarentegen waarschijnlijk van 1610-1645. De gevelopstanden, die ingrijpende verbouwingen en aanpassingen ondergingen in de loop van de 19de en de 20ste eeuw, werden na 1977 gerestaureerd.

Voorgebouw

De sterk aangetaste voorgebouw met geknikte gevellijn op de hoek van Oude Beurs en Spanjepandsteeg, oorspronkelijk een verankerde, traditionele constructie twee bouwlagen hoog, maakte plaats voor nieuwbouw, met behoud van de barokpoort. Rondboogpoort in een omlijsting in weelderige barokstijl uit blauwe hardsteen, te dateren in het derde kwart van de 17de eeuw. De geblokte archivolt met voluutsleutel en waterlijst rust op geblokte, composiete pilasters met stafwerk, guttae, een ingediept schacht en basement, geflankeerd door voluten. Het tweeledige, getraliede bovenlicht wordt bekroond door een driehoekig pseudofronton met voluutconsoles en -klauwstukken, een rolwerkcartouche in het timpaan en chute op de middenstijl. Houten vleugeldeur met paneelwerk, gecanneleerde makelaar en een gebeeldhouwde reliëf in de waaier. Dit laatste verbeeldt, een zittende, zogende vrouw met spiegel in de rechterhand omringd door putti, en gesitueerd in een landschap met poort en boompjes..

Binnenplaats

De binnenplaats wordt ten westen en zuiden omringd door de oudste gevels uit de vroege 16de eeuw, die zich onderscheiden door een zandstenen parement, en worden gemarkeerd door de huistoren. De noord- en oostzijde zijn afgezet met 17de-eeuwse gevels in bak- en zandsteenbouw. Op basis van de aangetroffen bouwsporen ondergingen de gevels een ingrijpende restauratie naar de oorspronkelijke toestand, met reconstructie van de kruiskozijnen. Het binnenplein werd ook teruggebracht tot zijn oorspronkelijk niveau.

Westvleugel van vier traveeën en drie bouwlagen, met in de voorlaatste travee een getrapt dakvenster van drie treden met schouderstukken en overhoeks topstuk. Deze wordt ten noorden gemarkeerd door de huistoren, en loopt ten zuiden via twee geknikte traveeën over in de zuidvleugel, van vier traveeën en twee bouwlagen. De zandstenen opstanden verankerd door smeedijzeren muurankers, zijn opgebouwd uit verkleinende registers van kruiskozijnen met kwartholle negblokken onder ontlastingsbogen; steigergaten onder de daklijst.

Huistoren in bak- en zandsteenbouw met hoekkettingen op een octogonale plattegrond. Deze dateert waarschijnlijk van omstreeks 1506, en is aldus een van de oudste resterende voorbeelden van Antwerpse huistorens. Vanwege de stilistische overeenkomsten met het Vleeshuis, wordt de toren in verband gebracht met bouwmeester Herman de Waghemakere. Gelijkaardige voorbeelden zijn “den Grooten Reghenboghe” verderop aan de Oude Beurs, “huis Draecke” in de Heilige Geeststraat, en de “Oude Beurs” in de Hofstraat. Geleed door waterlijsten wordt de schacht spiraalsgewijs geopend door rechthoekige luikjes. De overkragende uitkijk op zandstenen consooltjes, heeft rechthoekige luikjes in de acht zijden, en geknikte, leien spits als bekroning.