Het gedenkteken voor Guynemer staat op een rotonde op het Guynemerplein, vlakbij de kerk, in het centrum van Poelkapelle. Op de rotonde komen de Brugseweg, Houthulstseweg, Langemarkstraat en Wallemolenstraat samen.

Historische beschrijving

Tijdens de oorlog sprak de job van piloot tot de verbeelding van velen. De taak was bijzonder riskant en zwaar, maar bovenal sensationeel en avontuurlijk. De piloten groeiden uit tot ware helden, zeker als ze heel wat overwinningen op hun conto konden schrijven. Wellicht was de Fransman Georges Guynemer bij de geallieerden de meest legendarische luchtoorlogvedette.

Georges Guynemer, in 1894 in Parijs geboren in een gezin van Bretoense adel, had reeds van kleins af aan een passie voor mechaniek. Bij het uitbreken van de oorlog, toen bijna 20 jaar oud, wou hij in dienst treden als vlieger. Hij kende echter een moeilijke start, onder meer door zijn zwakke gezondheid. Uiteindelijk werd hij toegevoegd aan de ‘Escadrille Nr. 3 des Cigognes’ (de ooievaars).

Vooral vanaf februari 1916, toen hij zijn eerste dubbele overwinning boekte, werd hij nauwgezet door de pers gevolgd als een levende legende. Officieel behaalde de held 53 overwinningen, zowel in het Franse als in het Vlaamse luchtruim. Hij klom op tot de rang van ‘Capitaine’ en verzamelde vele decoraties.

Wat alleen maar bijdroeg tot de legende is het feit dat Guynemer omkwam in onduidelijke omstandigheden. Op 11 september 1917 werd hij boven Poelkapelle neergehaald in een gevecht met de Duitse luitenant Kurt Wisseman. Hij zou door een Duitse patrouille aangetroffen zijn in het niemandsland, met een kogel door het hoofd. Door de gevaarlijke omstandigheden konden de Duitsers enkel zijn identiteitskaart meenemen. Het lichaam van Guynemer zou nadien nooit meer teruggevonden worden.

In Frankrijk is Guynemer uitgegroeid tot een haast mythische figuur en werden voor hem verschillende gedenktekens opgericht. In België werd een comité opgericht, met vijf bekende vliegers: Willy Coppens d’Houthulst (klein gedenkteken in Klerken), Edmond Thieffry, André Demeulemeester, Fernand Jaquet en Jan Olieslagers. Op 8 juli 1923 werd het gedenkteken voor Guynemer in Poelkapelle onthuld, in aanwezigheid van tal van hoogwaardigheidsbekleders, oud-strijders en familieleden.

Samen met architect Jean Hendrickx realiseerde Marcel Wolfers (Elsene, 1886 – Vieux-Sart, 1976) het gedenkteken. Deze beeldhouwer, keramist, goudsmid, ontwerper van juwelen en medailles had een opleiding genoten in het atelier van zijn vader Philippe Wolfers, I. De Rudder en het vrije atelier ‘La Patte de Dindon’. In 1907 werd hij tweede voor de Godecharleprijs beeldhouwen. Als luitenant bij de cavalerie in 1917 kon hij de geheime werkplaatsen in de ‘Ateliers de Boulogne’ bezoeken, waar onder meer beschermende laklagen op de schroeven van de Franse gevechtsvliegtuigen aangebracht werden. Na de oorlog specialiseerde hij zich in de laktechnieken. Hij liet de art nouveau achter zich en ging op zoek naar zuiverheid en eenvoud, wat tot een persoonlijke vormgeving leiding. Zijn oeuvre is omvangrijk en veelzijdig. Hij ontwierp onder meer een kruisweg voor de kerk te Marcinelle, het Roger Van Der Weyden-gedenkteken te Doornik, oorlogsgedenktekens in Leuven, Jodoigne, Sint-Pieters-Woluwe en de ‘Bourdon de la Paix’ voor de basiliek te Koekelberg.

Op het gedenkteken voor Guynemer zijn enkele symbolische elementen verwerkt. De lauwerkrans is opgehangen in de richting van het geallieerde front. Het laatste dagorder van Guynemer met de opdracht van de Belgische piloten werd op het gedenkteken gebeiteld. De ooievaar op de top verwijst naar de eenheid waarvan Guynemer deel uitmaakte.

Het gedenkteken werd in de jaren 1920 en 1930 een druk bezochte toeristische trekpleister. Nog steeds passeren dagelijks bussen volgeladen met toeristen langs het gedenkteken dat beeldbepalend is in het dorp Poelkapelle. Er is er nog steeds een Guynemer-comité actief, die om de vijf jaar een heuse plechtigheid bij het gedenkteken organiseert, naast andere activiteiten.

Beschrijving

Op een driehoekig podium met afgeschuinde hoeken en bovenzijde uit witte natuursteen staat een hoge massieve sokkel eveneens met afgeschuinde hoeken met onderaan een roosgranieten basis en zadeldakvormig afgewerkte zijden. Van daaruit vertrekt van op een rond basement een zuil met zes halfronde zuilen er tegenaan. Hij versmalt naar boven toe en eindigt in een trommel waarop een bronzen ooievaar geplaatst is, die met zijn neerwiekende vleugels net de trommel raakt. De afgeschuinde hoeken hebben onderaan een inspringend paneel van roze graniet.

Op de sokkel: op de voorkant tegen de afgeschuinde hoek een rechthoekige marmeren plaat met hierop een neerwiekende ooievaar: "Au capitaine Guynemer leur ancien et leur modèle les pilotes de 1944 du groupe des cicognes"; links hiervan (met puntjes tussen de woorden): "11 Septembre 1917 sur ce coin de terre belge ravagé par la guerre tomba pour la défense du droit violé un héros français Georges Guynemer dont les ailes victorieuses conquirent à vingt ans une gloire incomparable dans le ciel des combats. Les aviateurs belges qui eurent l'honneur de lutter à ses cotés ont élevé ce monument en témoignage de leur admiration née de la fraternité des armes. 8  Juillet 1923"; aan de andere kant "Guynemer héros légendaire tombé en plein ciel de gloire après trois ans de lutte ardente restera le plus pur symbole des qualités de la race : tenacité indomptable énergie farouche courage sublime animé de la foi la plus inébranlable dans la victoire. Il lègue au soldat français un souvenir impérissable qui exaltera l'esprit de sacrifice et provoquera les plus nobles émulations. 11 Septembre 1917"; op de rechterhoek een witmarmeren plaat met het kenteken van de Franse luchtmacht; "Rally aérien des réserves de l'armée française de l'air 9 Juin 1951"; op de rechterkant een uitgehouwen kruis met gelijke zijden. In het midden een cirkelvormig medaillon van brons met het portret van Guynemer in profiel, aan de vier zijden omgeven met bronzen palmtakken. Op de rechterkant van het podium: "Deze gedenkzuil werd opgericht ter eere van den franschen vliegenier Guynemer hier gevallen den 11.9.1917".

H. 1070 cm x Br. 345 cm (gelijkzijdige driehoek)

Uitvoering: Léon Goossens – Edm. Uyllenbrouck, entrepreneurs pierres Bruxelles (gesigneerd op de linkerkant); Jean Hendrickx, Arch.te (gesigneerd); Marcel Wolfers, Stat.re (gesigneerd op de rechterkant van het podium); Marcel Wolfers, Stat.re, Woluwe-St.-Pierre, 1922 (gesigneerd op het medaillon)

Locatie

Het standbeeld voor Guynemer staat op een rotonde bij het Guynemerplein, vlakbij de kerk, in het centrum van Poelkapelle. Op de rotonde komen de Brugseweg, Houthulstseweg, Langemarkstraat en Wallemolenstraat samen. Vlakbij bevindt zich een opgeheven Duitse militaire begraafplaats, thans een speelplein geworden.

Historische achtergrond

Vooral in de jaren 1916 en 1917 grepen boven het moeras van Poelkapelle luchtgevechten plaats. De vliegers hadden een riskante en zware job en ze beschouwden zichzelf als de elitetroepen van de oorlog. De namen van deze 'azen' waren door iedereen gekend. Zo ook de naam van Guynemer.

Georges Guynemer werd in 1894 in Parijs geboren in een gezin van Bretoense adel. Hij studeerde in Parijs en Normandië en had een passie voor mechaniek. Met het uitbreken van de oorlog, hij is dan bijna 20, wou hij in dienst treden als vlieger. Door zijn zwakke gezondheid moest hij beginnen als mecanicien. In april 1915 behaalde hij zijn vliegbrevet, in juni kreeg hij zijn vuurdoop, in juli won hij voor het eerst een luchtgevecht. Hij werd toegevoegd aan het fameuze escadrille Nieuport (Spa) 3, 'les cigognes' (de ooievaars) genoemd, van de 'Groupe de Combat n° 12'.

Officieel behaalde Guynemer 53 overwinningen en dat aan het Franse en Vlaamse front. Op een gegeven moment schoot hij 4 vliegtuigen op 1 dag neer. Guynemer klom op tot de rang van 'Capitaine' en vergaarde vele Franse en andere decoraties. Zijn devies was 'Faire face'. Vanaf februari 1916 werd deze 'As', en later 'As des as', nauw door de pers gevolgd en als een ware vedette gepromoot.

Wat alleen maar bijdroeg tot de legende, is dat Guynemer sneuvelde in onduidelijke omstandigheden. Op 11 september 1917, hij was toen bijna 23, werd hij boven Poelkapelle neergehaald, in een gevecht met Lt. Kurt Wisseman (Flieger-Abteilung 67, Jasta 3). Waarschijnlijk stortte Guynemer met zijn vliegtuig neer in niemandsland. Of, waar en hoe de Duitsers hem vonden en begroeven, bestaat discussie. In elk geval werd zijn lichaam of graf na de oorlog niet meer teruggevonden.

In Frankrijk werden er verschillende monumenten voor hem opgericht. Het monument in Poelkapelle kwam er op initiatief van de Belgische luchtmacht, met in het comité 5 bekende Belgische jachtvliegers: Willy Coppens d'Houthulst (zie monument in Klerken), Edmond Thieffry, André Demeulemeester, Fernand Jaquet en Jan Olieslagers. Op 8 juli 1923 werd het monument plechtig onthuld, in aanwezigheid van tal van hoogwaardigheidsbekleders, oud-strijders en familieleden van Guynemer.

In de jaren '20 en '30, toen de mythe rond Guynemer aangroeide, kwamen hier veel toeristen. Jarenlang vonden hier ook herdenkingsplechtigheden plaats. Tijdens WOII, toen de mythe rond Guynemer een hoogtepunt kende, werd het monument onaangeroerd gelaten. Door te focussen op het sensationele van de luchtgevechten en op de ridderlijke kwaliteiten van de vlieger, zou de afschuwelijkheid van de luchtoorlog wel eens vergeten geraken.

In de gemeente Poelkapelle is er nog een "Guynemerpad", een "Guynemerplein" en een "Guynemerspeelplein" (terrein van opgeheven Duitse militaire begraafplaats).

Op het in het oog springende monument zijn enkele symbolische elementen aanwezig. De lauwerkrans is opgehangen in de richting van het geallieerde front. Het laatste dagorder van Guynemer met de opdracht van de Belgische piloten werd op het gedenkteken gebeiteld. De ooievaar op de top verwijst naar het escadrille van Guynemer.

Beschrijving

Op een driehoekig podium met afgeschuinde hoeken en bovenzijde uit witte natuursteen staat een hoge massieve sokkel eveneens met afgeschuinde hoeken met onderaan een roosgranieten basis en zadeldakvormig afgewerkte zijden. Van daaruit vertrekt vanop een rond basement een zuil met zes halfronde zuilen er tegenaan. Hij versmalt naar boven toe en eindigt in een trommel waarop een bronzen ooievaar geplaatst is, die met zijn neerwiekende vleugels net de trommel raakt. De afgeschuinde hoeken hebben onderaan een inspringend paneel van roze graniet.

Op de sokkel: op de voorkant tegen de afgeschuinde hoek een rechthoekige marmeren plaat met hierop een neerwiekende ooievaar, 'Au capitaine Guynemer leur ancien et leur modèle les pilotes de 1944 du groupe des cicognes'; links hiervan: '11.Septembre.1917.sur.ce.coin.de.terre.belge.ravagé.par.la.guerre.tomba.pour.la.défense.du.droit.violé.un.héros.français.Georges.Guynemer.dont.les.ailes.victorieuses.conquirent.à.vingt.ans.une.gloire.incomparable.dans.le.ciel.des.combats.Les.aviateurs.belges.qui.eurent.l'honneur.de.lutter.à.ses.cotés.ont.élevé.ce.monument.en.témoignage.de.leur.admiration.née.de.la.fraternité.des armes. 8 Juillet.1923'; aan de andere kant 'Guynemer héros.légendaire.tombé.en.plein.ciel.de.gloire.après.trois.ans.de.lutte.ardente restera.le.plus.pur.symbole.des.qualités.de.la.race.: tenacité.indomptable.énergie.farouche.courage.sublime.animé.de.la.foi.la.plus.inébranlable.dans.la.victoire.il.lègue.au.soldat.français.un.souvenir.impérissable.qui.exaltera.l'esprit.de.sacrifice.et.provoquera.les.plus.nobles.émulations. 11 Septembre 1917'; op de rechtse hoek witmarmeren plaat met het kenteken van de Franse luchtmacht; 'Rally Aérien des réserves de l'armée française de l'air 9 Juin 1951'; op de rechterkant een uitgehouwen kruis met gelijke zijden. In het midden een cirkelvormig medaillon van brons met het portret van Guynemer in profiel, aan de vier zijden omgeven met bronzen palmtakken. Op de rechterkant van het podium: 'Deze gedenkzuil werd opgericht ter eere van den franschen vliegenier Guynemer hier gevallen den 11.9.1917'.

H. 1070 cm x Br. 345 cm (gelijkzijdige driehoek)

Uitvoering: Léon Coussens-Edm. Uyllenbrouck, entrepreneurs pierres Bruxelles (gesigneerd op de linkerkant); Jean Hendrickx, Arch. (gesigneerd); Marcel Wolfers, Statre (gesigneerd op de rechterkant van het podium); Marcel Wolfers, Statre, Woluwe-St.-Pierre, 1922 (gesigneerd op het medaillon).

Zogenaamd "Guynemer-gedenkteken" naar ontwerp van architect J. Hendrickx (Brussel) van 1922 en beeldhouwer Marcel Wolfers. Opgericht op 8 juli 1923 nabij gelijknamig dorpsplein, op de kruising van de Langemarkstraat, de Houthulstseweg, de Brugseweg en de Wallemolenstraat. Monument in de vorm van gebundelde zuilen op hoge, zeszijdige sokkel; bekronende, bronzen ooievaar- symbool van G. Guynemers eenheid- met neerhangende vleugels - als tijdens zijn vlucht. Roze granito en similibepleistering. Bronzen opschrift "Deze gedenkzuil werd opgericht ter ere van den Franschen vliegenier Guynemer hier gevallen den 11.9.1917" en medaillon met bronzen buste van de held midden kruis met lauwers, op sokkel. Franstalige eerteksten op overige zijden.