Historiek

Het voormalige waaggebouw “de Waghetol” werd in 1513 (of 1515) opgericht voor rekening van de Stad Antwerpen, nadat de tol op het wegen van goederen was afgekocht van de regerende vorst. Deze publieke waag bedoeld voor het wegen van koopwaar onder stadstoezicht, verving een ouder waaggebouw uit de 15de eeuw, waarvan de overwelfde kelder bewaard bleef. Samen met de bouw werd tussen de Wolstraat en de Jeruzalemstraat een nieuwe straat getrokken, de huidige Oude Waag. “De Waghetol” bleef in functie tot de oprichting van het nieuwe waaggebouw door Gilbert Van Schoonbeke in 1548, ingeplant op de huidige Stadswaag. Het gebouw was van 1642 tot 1728 eigendom van de familie van Horne, huisvestte vanaf 1749 het gildehuis van de Smeden, en werd omstreeks 1798 door het Frans bewind als nationaal goed verkocht. Eigenaar Hoffman liet de gevel in 1836 door de architect Franciscus De Wolf in neoclassicistische stijl aanpassen. Deze werken betroffen het vergroten van de kruiskozijnen tot rechthoekige vensters met lekdrempel, het openen van twee vlak omlijste inkomdeuren in de uiterste traveeën, en het toevoegen van een kroonlijst.

”De Waghetol” werd in 1923 ingrijpend gerestaureerd onder leiding van de architecten Maurice Dieltiëns en Jef Huygh. De opdracht ging uit van Jozef Buerbaum-Van der Goten (Antwerpen, 1860-Ekeren, 1936), een drukker, uitgever en schrijver van Nederlands-joodse origine, die hier zijn bedrijf vestigde. Onder het pseudoniem Janus Droogstoppel, was Buerbaum tijdens de Eerste Wereldoorlog actief in de sluikpers. Door het Duitse Krijgshof veroordeeld tot vijftien jaar dwangarbeid, werd hij pas in het voorjaar van 1919 gerepatrieerd. Voor de gevelrestauratie verleende de Stad Antwerpen een toelage ten bedrage van 31.416 Belgische frank, die 60% van de bouwkosten dekte. Het stadsbestuur leverde ook het barokpoortje afkomstig van de vroegere brouwerij Van den Bergh in de Adriaan Brouwerstraat, dat in 1923 was geschonken door mevrouw Leysen-Van den Bergh. Aanvankelijk voorzag het restauratieontwerp een korfboogpoort met een bolkozijn als bovenlicht. De toestand vóór restauratie is niet gedocumenteerd, maar vermoedelijk werd de gevel in belangrijke mate gereconstrueerd, analoog aan de toenmalige restauratiepraktijk. Huygh was na de Eerste Wereldoorlog korte tijd geassocieerd met Ernest Dieltiëns, de vader van Maurice, bij wie hij in de vroegere jaren 1900 als pas afgestudeerd architect al stage had gelopen. Na diens overlijden in 1920, zette Maurice Dieltiëns de associatie tot 1924 voort. Tot hun belangrijkste realisaties behoren "De Harp" in de Van Breestraat, de verdwenen tuinwijk Zuid-Australië in Lier (met de architect Flor Van Reeth), en het klooster-ziekenhuis "Bethaniën" in Zoersel.

In opdracht van de architect Eddy Posson, werd “de Waghetol” naar een ontwerp uit 1983 gerenoveerd tot de kantoren van het architectenbureau Posson & Donck, met een duplexwoning onder het dak. Architect Mark Vanhecke had de leiding over de werken, uitgevoerd vanaf 1984. De gevelrestauratie hield het herstel in van het bak- en zandsteenparement, de heropbouw van de gevelbeëindiging, het dakvenster waarvan de bekroning verdwenen was, de dakstructuur en de aandaken. Het interieur werd volledig heringedeeld, en de achtergevel voor de helft vervangen door oplopende glaspuien. Het Architectenbureau Eddy Posson liet het gebouw in 2004 opnieuw renoveren tot een wooncomplex met duplexappartementen en -studio’s, naar een ontwerp door de architect Koen Verhoeven.

Architectuur

Breedhuis van zes traveeën en twee bouwlagen onder een zadeldak (nok parallel aan de straat, leien) met getrapte aandaken. De lijstgevel is opgetrokken in bak- en zandsteenbouw verankerd door smeedijzeren muurankers, met een afgeschuinde sokkel, speklagen, steigergaten en een geprofileerde daklijst. Begane grond en bovenverdieping vormen regelmatige registers van hoge kruiskozijnen met kwarthol geprofileerde negblokken, druiplijsten en wigvormige ontlasting. De vierde travee wordt bekroond door een getrapt dakvenster van drie treden met overhoekse topstukken en sierbollen, geopend door een kruiskozijn.

De barokpoort uit blauwe hardsteen in de linker travee, afkomstig van Brouwerij Van den Bergh in de Adriaan Brouwerstraat, draagt in de cartouche een monogram, de initialen IVB (Jan Van den Berg) en het jaartal 1670. Het poortje is stilistisch nauw verwant met dat van het huis “Jeruzalem” op de hoek van Oude Waag en Jeruzalemstraat. Rondboogdeur met een geprofileerde, geblokte archivolt op bewerkte, geblokte pilasters met een lijstkapiteel en guttae, een geprofileerd basement en flankerende voluten eindigend in klauwen. De archivolt met een rolwerkcartouche als sluitsteen, is gevat in een geprofileerde omlijsting met oren, neuten, panelen in de zwikken en een gebogen waterlijst eindigend op voluten. Hierop rusten het gebroken voluutfronton en het spiegelbogige bovenlicht, dit laatste gevat in een geprofileerde omlijsting met oren, neuten, en een sluitsteen op guttae tussen festoenen, en bekroond door een gekorniste, mijterboogvormige waterlijst.

Van het interieur, dat al in 1923 volledig verbouwd was tot drukkerij, is enkel de 15de eeuwse kelder behouden. Deze vormt een driebeukige van vier traveeën, overkluisd door kruisgewelven op een dubbele rij rondzuilen. Deze laatste zijn opgetrokken uit zandsteen, met een licht conische schacht, een vierkant basement en kapiteel. Ingekapseld in gewapend beton voor het dragen van het betonskelet van de bovenliggende constructie, werden de zuilen bij de restauratie van 1994 opnieuw vrijgelegd.