De Oude Pastorie van de Sint-Blasiusparochie, teruggaand tot 1783, heeft een karakteristieke geïsoleerde inplanting op ongeveer 200 meter ten noorden van de kerk. De verder onbebouwde landweg biedt een onverstoord zicht op het kouterlandschap van Sint-Blasius-Boekel en omliggende dorpen. De benaming Oude Pastorie ontstond na de bouw van een nieuwe pastorie dichter bij de Sint-Blasiuskerk in 1888.

Historische evolutie van de site

De eerste pastorie van Sint-Blasius-Boekel kwam er pas in 1783. De bouw van plattelandspastorieën kadert in de godsdienstpolitiek van keizer-koster Jozef II eind 18de eeuw. Voor deze eenlaagse, doch vrij statige pastorie werkte de Gentse Sint-Pietersabdij samen met de abdij van Ename die als tiendheffer van de parochie optrad. De bouwplannen van het “Pastoreel huijs van Blasius Boucle, alzoo nieuw te maeken anno 1783” werden vermoedelijk ontworpen door architect L. de Villegas van de Gentse abdij. Het bouwjaar was naar verluidt vroeger aangebracht boven de deur.

Na de bouw van de nieuwe pastorie in 1888 kreeg de oude pastorie rond de eeuwwisseling een hoevefunctie. Tussen de straat en het woonhuis werden er lage witgekalkte bakstenen nutsgebouwen onder pannen zadeldaken toegevoegd, waarboven de pastorie nog steeds uitrees. Door de gesloten U-vorm van de nutsgebouwen ontstond een binnenplaats tussen straat en huis. Deze was toegankelijk via een rechthoekige poort in de straatvleugel, waarboven de dakpannen het jaartal “1907” aangaven. Ten zuiden van het woonhuis was er ook een vrijstaand bakhuis van het tweeledige type, dat mogelijk dateerde uit dezelfde periode als de andere hoevegebouwen. Bij de harde restauratie vanaf 1988 werden de hoevegebouwen echter gesloopt, waardoor enkel de pastorie bewaard bleef en de historische gelaagdheid van de site teloorging. De zo opnieuw ontstane voortuin van de pastorie werd nu van de straat afgesloten door een hoge baksteenmuur zonder erfgoedwaarde. De pastorie boette zowel in het exterieur als in het interieur aan materiële authenticiteit en detaillering in.

Beschrijving

De Oude Pastorie is representatief voor plattelandspastorieën uit de 18de eeuw. De gevelritmering en het hoge, leien zadeldak bezorgen het éénlaagse gebouw nog steeds een zekere statigheid.

De bakstenen lijstgevel van de voor- en achtergevels tellen vijf traveeën met dubbelhuisopstand. Bij de oostelijke naar de straat gerichte gevel werd de centrale dakkapel onder dakschild boven de toegangsdeur naar het bouwplan van 1783 gereconstrueerd, echter met toevoeging van flankerende lagere dakkapellen. Ook kreeg het dakveld aan de achterzijde drie, niet-historische dakkapellen. De brede zijgevels zijn geflankeerd door lagere traveeën onder lessenaarsdak. Deze grotendeels gereconstrueerde gebouwtjes zijn aan de straatzijde naar het oorspronkelijk plan opengewerkt door deuren met daarboven oculi. Hoewel er sporen van vroegere kaleilagen bewaard zijn, werd de voorgevel niet opnieuw gekaleid zoals voorzien op het restauratieplan. De bepleistering van de raamomlijstingen werd hersteld en okerkleurig geschilderd. De bepleisterde gevelbanden en kroonlijsten werden daarentegen weggelaten, net zoals de zwart gepekte plinten. De getoogde muuropeningen werden ingevuld met vernieuwd houtwerk naar oud model. Onder de twee linker traveeën van de voorgevel steken rechthoekige keldergaten. Bij de voordeur is de natuurstenen tussendorpel tussen deur en bovenlicht bewaard. Evenwel verdwenen de diefijzers van het bovenlicht. In de achtergevel werden de getoogde muuropeningen hersteld. De zuidelijke zijgevel van de pastorie is nog steeds beschaduwd door een oude opgaande linde.

In het interieur is de indeling van een 18de-eeuwse pastorie nog herkenbaar. Elementen zoals vloeren en binnendeuren, en wellicht ook een deel van het stucwerk, zijn echter vernieuwd. Wel bewaren het salon en de eetkamer schouwmantels met stucwerk uit het vierde kwart van de 18de eeuw. De schouw in de vroegere keuken bewaart een onderboezem van gesinterde baksteen en een metalen ovenluikje. Ook de bakstenen gewelfde kelder en het dakgebint met telmerken zijn bewaard.

• Rijksarchief Gent, Kaarten en plans, nummer 971.
• Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier 4.01/45065/120.1, Oude Pastorie - monument (S.N. 1994).
• Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier 4.02/45065/107.1, Oude Pastorie met omgeving - dorpsgezicht (S.N. 1994).
• Onroerend Erfgoed, Digitaal opheffingsdossier 4.001/45065/106.1, Oude Pastorie met omgeving in Zwalm (S.N. 2023).
• BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2000: Oude Pastorie [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/45314 (geraadpleegd op 30.10.2024).

• DHANENS E. 1971: Kanton Sint-Maria-Horebeke, Tekst, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VII, Gent, 273-274.
• DHANENS E. 1971: Kanton Sint-Maria-Horebeke, Illustratie, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VIII, Gent, illustratie 451.
• VANDEPITTE F. 1989-1990: Restauratieprojekt: oude pastorij St.-Blasius-Boekel Historisch onderzoek, Postgraduaat Monumenten- en Landschapszorg, Hoger Architectuur Instituut van het Rijk, Antwerpen, onuitgegeven eindwerk.