Historiek en context

Voormalig Politiecommissariaat van de 1de Wijk. Gebouw in neo-Vlaamserenaissance-stijl naar een ontwerp door stadsbouwmeester Pieter Dens uit 1875. De bouw begroot op tien maanden, werd bij openbare aanbesteding in september 1875 voor een bedrag van 33.200 frank toegewezen aan de aannemer P.J. Wouters uit de Lange Leemstraat. Begroot op 10 maanden, rondde deze de werken in 1876 af. Het politiecommissariaat werd omstreeks 1970 buiten gebruik gesteld.

Het gebouw is het tweede van de negen politiecommissariaten die tussen 1875 en 1879, naar ontwerpen van Pieter Dens werden gerealiseerd. In functie als stadsbouwmeester sinds 1 juli 1863, nam zijn ambtsperiode een einde in 1884. In Antwerpen verrezen van zijn hand onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug, het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat en een twaalftal scholen met als belangrijkste het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats en de Middelbare Meisjesschool in de Lange Leemstraat. Waar een sobere, robuuste baksteenarchitectuur, het exclusieve gebruik van rondbogen, en het verzaken aan overtollige ornamenten zijn vroege ontwerpen kenmerkten, evolueerde zijn stijl vanaf midden jaren 1870 naar een meer decoratief, door de neorenaissance beïnvloed eclecticisme.

Het initiatief tot de bouw van de politiecommissariaten volgde op de nieuwe administratieve indeling van de stad Antwerpen in negen wijken in 1874. Eind 1873 was al het besluit genomen de politiecommissariaten in stadsgebouwen onder te brengen, middenin de verschillende wijken. Als eerste drie ontwierp Pieter Dens in 1875 de politiecommissariaten van de 5de Wijk in de Klappeistraat (later verbouwd), de 1ste Wijk aan de Sint-Paulusplaats, en de 6de Wijk in de Florisstraat. In 1876 volgde het ontwerp van de politiecommissariaten van de 9de Wijk in de Pierenbergstraat (gesloopt) en van de 4de Wijk aan de Sint-Andriesplaats, in 1877 van de politiecommissariaten van de 7de Wijk in de Bordeauxstraat en van de 8ste Wijk in de Paleisstraat, en ten slotte in 1878 van het politiecommissariaat van de 3de Wijk in de Everdijstraat (gesloopt) en van het Hoofdcommissariaat van de Politie aan de Suikerrui. De politiecommissariaten uit deze periode, en met name het Hoofdcommissariaat, behoren in Antwerpen tot de vroegste uitingen van de neo-Vlaamserenaissance in de openbare architectuur.

Architectuur

Met een gevelbreedte van zes traveeën omvat het gebouw drie bouwlagen onder een schilddak (nok parallel aan de straat, leien), oorspronkelijk met een centrale schoorsteen. De lijstgevel, door middel van een gevelsteen gedateerd 1875 in de fries, heeft een parement uit rood baksteenmetselwerk (Boomse papensteen) in kruisverband, met smeedijzeren sierankers. Van blauwe hardsteen is gebruik gemaakt voor de fries, en van witte natuursteen (Bollendorf) voor waterlijsten, dekstenen, deur- en vensteromlijstingen. Axiaal van opzet, beantwoordt de gevelcompositie in de eerste vijf traveeën aan een volkomen symmetrisch schema, aangevuld met een terugwijkende zesde travee. De middenas wordt gemarkeerd door een medaillon en een dakvenster met voluten en tuitgeveltje op gestrekte uiteinden, waarvan de topstukken zijn verwijderd. Een smeedijzeren lantaarn, het wapen van de Stad Antwerpen en een gevelsteen met opschrift “POLICIE BUREEL”, die begane grond en eerste verdieping accentueerden, zijn eveneens verwijderd. De begane grond wordt volgens spiegelbeeldschema geritmeerd door de twee rondboogportalen van kantoor en ambtswoning, en twee dubbele kruiskozijnen, belijnd door een op imposthoogte omlopende waterlijst. Registers van kruiskozijnen, met een zelfde waterlijst en doorgetrokken lekdrempels doorbreken de bovenverdiepingen. Een klassiek hoofdgestel met gebroken houten kroonlijst op gekoppelde consoles waartussen steigergaten, vormen de gevelbeëindiging. Bewaarde houten inkomdeuren.

Ontsloten door vestibules in de eerste en de voorlaatste travee, bood de begane grond volgens de bouwplannen in de linkerflank ruimte aan de kantoren van adjuncten en agenten, met sanitair en twee cellen in de lage achterbouw. De rechterflank omvatte het kantoor van de commissaris, een 'kabinet', de traphal, eetkamer en in de achterbouw de keuken van diens ambtswoning. Deze laatste bestond op de eerste en vermoedelijk ook op de tweede verdieping uit drie kamers en twee ‘kabinetten’.