Kapelberg en kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën
bouwkundig / landschappelijk element- ID
- 46800
- URI
- https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/46800
Juridische gevolgen
-
is aangeduid als beschermd monument Kapelberg
Deze bescherming is geldig sinds -
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Kapelberg en kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën
Deze vaststelling is geldig sinds -
omvat de aanduiding als beschermd monument Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën
Deze bescherming is geldig sinds -
is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën
Deze vaststelling was geldig van tot -
is aangeduid als beschermd monument Kapelberg
Deze bescherming was geldig van tot -
is deel van de aanduiding als beschermd stads- of dorpsgezicht, intrinsiek Kapelberg met omgeving
Deze bescherming was geldig van tot
Beschrijving
Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën, doch met bijzondere verering voor Sint-Antonius. In 1475 vermeld in verband met een rente ten voordele van de kapel, mogelijk omstreeks die tijd opgericht doch vermoedelijk met oudere oorsprong. In de 16de eeuw totaal in verval; herstellingswerken aan dak en altaar uitgevoerd in 1608, metsel- en timmerwerk in 1610, binnenbepleistering in 1614, nieuwe schaliën in 1617; in 1619 en 1902 is er sprake van de herstelling van het torentje; in 1754 werd de voorgevel bezet. Restauratiewerken in 1947 en 1975 (herinwijding op Sint-Antoniusfeest 17 januari 1976). Bescherming bij koninklijk besluit van 25 maart 1938.
Hooggotische kapel gebouwd op een kunstmatige berg, zogenaamde Kapelberg met omringende oude beuken, eiken, linden. Eénbeukig schip van vier traveeën, koor van één travee en driezijdige sluiting, onder leien zadeldak met smeedijzeren kruis (15de eeuw); zeszijdige opengewerkte dakruiter met hoge, ingesnoerde naaldspits, smeedijzeren kruis en klokje met opschrift: "H. ANTONIUS, PATROON VAN ACHTEL, B.V.O., C.V. EVERBROECK MET FUNDIT 1729".
Verankerde baksteenbouw met tuit- en lijstgevels op omlopende bakstenen plint, geschraagd door versneden steunberen. Westgevel met metselaarstekens, aandak en vlechtingen; na de Tweede Wereldoorlog aangebrachte segmentboogdeur, waarboven groot spitsboogvenster en twee rechthoekige luikjes in top. Vrijwel blinde zij- en koorgevels met in 1901 (noordzijde) en circa 1947 (zuidzijde) gedichte segmentboogdeuren in spitsbogig spaarveld in de tweede travee; hoge, met baksteen omlijste spitsboogvensters in derde travee rechts en aan weerszijden van het koor.
Interieurbepleisterd en witgeschilderd. Merkwaardig tongewelf met zichtbare, gedecapeerde houten ribben, eertijds met versierde sleutels. Doksaal met neogotische houten borstwering op houten zuilen. Vlak omlijste spitsboogvensters met afgeschuinde randen en onderdorpels.
Mobilair: Schilderijen op doek: Wijding van een norbertijnerabt, Vlaamse School, vierde kwart van de 17de eeuw. Onze-Lieve-Vrouw van Smarten met zeven zwaarden doorboord, Vlaamse School, 19de eeuw.
Beeldhouwwerk: gepolychromeerd houten beeld van Sint-Antonius met varken, 16de eeuw (tegen zuidelijke zijmuur); klein beeld van idem als abt, 16de- 17de eeuw (boven het altaar).
Meubilair: gemarmerd houten portiekaltaar uit de tweede helft van de 17de eeuw, met altaarstuk voorstellende de Bekoring van Sint-Antonius Abt door P.J. Hellemans, van 1807.
- Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Cel Monumenten en Landschappen, archief, dossier 0496.
- LAUWERYS J. & HEIDENDAL F. 1938: De Sint-Antonius-Kapel te Achel, Jaarboek van Koninklijk Hoogstraatse Oudheidkundige Kring VI, 101-107.
- SMITS J. 1993: Langs kapellen en kapellekens, Heemkundige Kring Rijkevorsel, 39-47.
- S.N. 1997: Fietsroute Rijkevorselse kerken en kapelletjes, Rijkevorsel, 12-15.
Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Aanvullende informatie
De kapel is ingeplant op de hoogste plaats in het landschap, een vermoedelijk natuurlijke verhoging die geaccentueerd werd door het opbrengen van humeuze grond in de vorm van plaggen. Er zijn ook aanwijzingen voor de aanleg van een (droge) gracht rondom de berg.
Op de kabinetskaart van de Ferraris ligt de kapel langs de hoofdas van het gehucht Achtel vlakbij een kruispunt van drie wegen. De kapel was ingeplant op een min of meer rechthoekig grasperceel met hoeves rondom. Op de Atlas der Buurtwegen loopt een weg ten noorden van de kapel dwars over dit perceel als ontsluiting voor de achterliggende hoeves. In de 19de eeuw werd deze weg uitgebreid tot een rondgang rond de kapel die zichtbaar blijft op de historische kaarten tot het midden van de 20ste eeuw. Volgens het KCML archief was de open ruimte bij de kapel in 1921 reeds met opgaande eiken en beuken beplant.
Vandaag bestaat het bomenbestand op de kapelberg uit net iets minder dan 40 bomen waarvan de oudste exemplaren uit het einde van de 19de eeuw dateren en de nieuwere exemplaren uit 1970. Rechts van de kapel staan twee lindes, de overige bomen zijn zomereiken en beuken. De oudste exemplaren zijn twee beuken die dateren uit 1890. De kapelberg zelf is een grasveld. Dwars over de kapelberg loopt een geasfalteerd pad als doorgang naar de achterliggende hoeves.
- Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
- Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
- Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000.
- Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000.
- ARAT architecten 2019: Beheersplan Kapelberg en Kapel O.L.V. der Zeven Weeën Achtel, Herentals.
