HISTORIEK
Georiënteerde, neogotische kruisbasiliek naar ontwerp van de provinciale architect J. Van Gastel, gebouwd in 1861-1864 (ontwerp gedateerd 1861), met gotische toren van circa 1550. Torenspits vernield bij een brand begin 18de eeuw en vervangen door de huidige, die gerestaureerd werd in 1879 naar ontwerp van P.J. Taeymans (ontwerp van 1878) en nogmaals in 1973-1974. Voormalig omringend kerkhof heden ingenomen door een parking.
Herenthout bezat eertijds twee parochies, Sint-Pieter en Sint-Gummarus, zie Vonckstraat. De Sint-Pietersparochie werd vermoedelijk opgericht in 12de- 13de eeuw; tot 1559 deel uitmakend van het bisdom Kamerijk.
BESCHRIJVING
De plattegrond ontvouwt een vierkante westtoren, een driebeukig schip van vijf traveeën, een transept van twee traveeën met vlakke sluiting en een koor van twee rechte traveeën met vijfzijdige sluiting tussen zijkoren van één rechte travee met driezijdige sluiting, bergruimte (noorden) en sacristie (zuiden). Met uitzondering van de toren, waarvoor zandsteen is gebruikt, is het geheel opgetrokken uit baksteen onder leien bedaking.
Vrij massieve gotische westtoren van vijf geledingen (drie verdiepingen), gemarkeerd door versneden overhoekse steunberen en opgetrokken uit zandsteen onder klokvormige, leien spits met bekronende peer. Vijfzijdig uitspringende traptoren met lichtgleuven aan noordzijde. Onderaan gedrukt spitsboogportaal in geprofileerde omlijsting onder gotische waterlijst met hogels en kruisbloem; hogerop gelijkaardig venster. Derde en vierde geleding met schijnbogen en boogfriezen; bovenaan schijnarcade en gekoppelde spitsbogige galmgaten. Schip geritmeerd door versneden steunberen, waartussen spitsboogvensters met neogotische tracering onder doorgetrokken waterlijst en aflijnende baksteenfriezen. Voorts gelijkaardig uitzicht. In zuidelijk transept steen met chronogram "eCCLesIaM eX eDIfICant" (1863), verwijzend naar bouwjaar en architect J. Van Gastel; aan westzijde "Christus aan het kruis", volgens F. Donnet geplaatst in 1773.
Interieur
Bepleisterd en beschilderd interieur met spitsboogarcade op zuilen voorzien van koolbladkapiteel; kruisribgewelven neerkomend op gelijkaardige colonnetten; straalgewelf in het koor. Neogotisch meubilair en glasramen onder meer 1878 en 1886 gedateerd.
- Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten & Landschappen, Afdeling Monumenten en Landschappen Brussel, Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Plannen, nummer 1361.
- Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, plannen 12, Herenthout, dossier 2, 4.
- BAETEN A., Vergroting van de Sint Pieterskerk te Herenthout 1861-1864, Sandelyn, Ve Jaarboek, 1979, p. 76-86.
- SPRUYT R., De Sint Pieterskerk, Sandelyn, Ie Jaarboek, 1971, p. 11-15.
- SPRUYT R., Rijselse archieven en de Sint Pieterskerk, Sandelyn, IIIe Jaarboek, 1975, p. 11-16.
