Historiek

De oudste, zekere vermelding van deze onderslagmolen gaat terug tot 1526. In enkele 14de-eeuwse akten is er wel sprake van een molen, maar niets duidt erop dat het hier gaat om een watermolen. Het molenhuis werd vermoedelijk gebouwd in 1681 en bevat mogelijk een oudere kern; een aantal elementen verwijzen immers naar een oudere vakwerkconstructie.

De watermolen met molenarm op de Aa wordt reeds afgebeeld op de kabinetskaart van de Ferraris. In de beekvallei ligt vochtig weiland en de molen wordt omgeven door omhaagde akkers. Deze situatie blijft ongewijzigd tot in de 19de eeuw. Op de atlas der Buurtwegen is ook de woelkom achter de molen duidelijk zichtbaar. Tegen het midden van de 20ste eeuw is er rondom de molen een uitbreiding van het areaal grasland tegenover akkers.

Beschrijving

Beschrijving op basis van inventarisatie uitgevoerd in 2001:

De watermolen

Molenaarswoning en aansluitend molengebouw, opgetrokken uit baksteen onder schilddak (nok parallel aan de straat, riet en Vlaamse pannen) met recent ingebrachte klimmende dakvensters. Molenaarswoning bestaande uit een woon- en stalgedeelte, zeven traveeën en anderhalve bouwlaag, gemarkeerd door vernieuwde rechthoekig vensters ter vervanging van de voormalige houten kruiskozijnen, korfboogdeur onder bepleisterde waterlijst. Voorts rechthoekige muuropeningen onder houten latei; paardenringen in rechter travee. Rechter zijgevel met zandstenen hoekblokken en muurvlechtingen.

Interieur met klassieke plattegrond, woonvertrekken vooraan, kelder, opkamer (zuiden) en moos achteraan; bewaarde houten en lemen binnenwanden, moer- en kinderbalken, haarden en cementtegelvloeren.

De molenaarswoning en het aansluitend molengebouw zijn opgetrokken uit baksteen onder schilddak (nok parallel aan de straat, riet en Vlaamse pannen) met recent ingebrachte klimmende dakvensters. De molenaarswoning bestaat uit een woon- en stalgedeelte, zeven traveeën en anderhalve bouwlaag, gemarkeerd door vernieuwde rechthoekig vensters ter vervanging van de voormalige houten kruiskozijnen, korfboogdeur onder bepleisterde waterlijst. De woning is voorzien van rechthoekige muuropeningen onder houten latei. In de rechtertravee bevinden zich paardenringen. De rechterzijgevel is opgebouwd met zandstenen hoekblokken en muurvlechtingen. Het interieur vertoont een klassieke plattegrond met woonvertrekken vooraan, kelder, opkamer (zuiden) en moos achteraan. Houten en lemen binnenwanden, moer- en kinderbalken, haarden en cementtegelvloeren zijn bewaard. Het stalgedeelte is gesloten, met de inkom aan de kopgevel.

Het molengebouw, oorspronkelijk een volledig houten constructie, kreeg in de eerste helft van de 19de eeuw een stenen voorgevel en een nieuw dakgebinte. Tegen de voorgevel met gewijzigde muuropeningen, zoals te zien op oude foto’s, bevindt zich nog een oude molensteen. De huidige maalinrichting dateert uit de tweede helft van de 19de eeuw. Het metalen rad bevindt zich onder het overkragend dak van het molengebouw, met aansluitend het sluizensysteem van hout en natuursteen. Het oorspronkelijk houten waterrad werd in 1943 vervangen door een metalen wiel. De molen is buiten gebruik sedert 1970.

Ten zuidwesten van de molen zelf bevindt zich een schuin ingeplante schuur, heropgebouwd circa 1909-1910, nadat de oude door een storm was vernield.

Omgeving

De watermolen bevindt zich op een eilandje dat gevormd wordt tussen de twee rivierarmen van de Aa. De bovenloop van de Aa is aangeslibt. Aan de onderloop bevindt zich een woelkom met afkalvende oevers. Er is een by-pass met automatische stuw uit de jaren 1960. Over beide rivierarmen bevindt zich een brug. Beide bruggen, die verbonden worden door een kasseiweg in porfier, zijn opgebouwd uit baksteen en voorzien van houten leuningen.

Het sluizencomplex dat het waterdebiet van de Aa regelt werd vernieuwd in 1943, nogmaals begin jaren 1970. Tussen 1971 en 1979 werd de meanderende aftakking recht getrokken. In 2017 wordt een vistrap aangelegd.

De omgeving van de watermolen heeft zijn landelijk karakter met akkers en grasland bewaard; de houtkanten op de perceelsgrenzen zijn grotendeels verdwenen. Ten zuiden van de watermolen bevindt zich een bosperceel. Een tuin, bestaande uit een grasperk en enkele opgaande bomen en struiken, omgeeft de molen. Ten zuidoosten van de watermolen worden de landbouwgronden langs de Watermolenstraat afgesloten door een haag.

• Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
• Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
• Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.
• Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1928-1950, schaal 1:20.000.