De Sint-Martinuskerk is het resultaat van drie bouwfasen en omvat een vroeggotische westertoren van circa 1400, een middenbeuk en koor in Kempense baksteengotiek uit de 15de-16de eeuw en classicistische zijbeuken van rond 1776.
De Sint-Martinuskerk is het resultaat van drie bouwfasen die zowel aan de materiaalkeuze als de uiterlijke stijlkenmerken goed te herkennen zijn. De zandstenen westtoren is vroeggotisch en dateert van circa 1400. Het koor met zijn steunberen en spitsboogramen is representatief voor de laatgotische Kempense baksteengotiek van de 15de-16de eeuw. Ook de benedenkerk heeft een laatgotische kern maar verwierf haar huidig classicistisch uitzicht in 1776-1777 door het bijbouwen van de zijbeuken, verhogen van de dakconstructie, bouwen van een sacristie aan zuid- en een portaal aan noordzijde en de restauratie van het koor.
De plattegrond ontvouwt een ingebouwde vierkante westtoren, een driebeukig schip van vijf traveeën, een koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting en een flankerende sacristie (zuiden) en huidige stookplaats (noorden). De westtoren werd opgetrokken in kalkzandsteen, de overige gevels zijn in baksteen uitgevoerd. Kalkzandsteen is ook contrasterend gebruikt voor de aflijning van de plint, het doorlopend kordon, de speklagen in de steunberen van het koor en voor hoekblokken in vensteromlijstingen.
De vrij gesloten toren telt drie geledingen met doorlopende kordons, eenvoudige korfboogdeur, rechthoekig venstertje en spitsboogvormige galmgaten. Het schip heeft een kwarthol geprofileerde en bepleisterde daklijst en segmentboogvensters. Het koor wordt geritmeerd door steunberen, aangebracht bij de restauratie van het koor in 1776, verder overhoekse baksteenfries en spitsboogvensters. De bepleisterde en beschilderde koorsluiting bevat een overluifeld en beschilderd houten kruisbeeld, mogelijk opklimmend tot de 15de eeuw. Er is een rondboogdeurtje in oostmuur van de huidige stookplaats, naar verluidt eertijds een rust- of schuilplaats voor vrouwen.
Het bepleisterd en beschilderd interieur wordt gekenmerkt door spitsbogen op zuilen met zandstenen sokkel en lijstkapiteel, een tongewelf in de middenbeuk en afgeschuind gewelf in zijbeuken met stucwerk van 1777 naar ontwerp van de in Geel wonende Duitser A. Zangerli.
Het mobilair bestaat uit:
De Sint-Martinuskerk is beschermd als monument omwille van het algemeen belang gevormd door de historische waarde als kerk met 14de-eeuwse kern en uitbreiding van 1776 met een belangrijk en homogeen meubilair uit de 17de, 18de en 19de eeuw.
Auteurs: Steyaert, Rita; Brenders, Francis
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Martinus [online], https://id.erfgoed.net/teksten/164986 (geraadpleegd op ).
Excentrisch even ten westen van de dorpskern gelegen kerk met omringend en ommuurd kerkhof.
Driebeukige longitudinale kerk met vroeggotische westtoren van circa 1400 en gotisch koor en middenbeuk uit de 15de- 16de eeuw (zie polychromie op bewaarde, geprofileerde dakspanten en nokbalken boven het koor, sporen van gotisch maaswerk in gedicht venster van de koorsluiting en aftekening van dakprofiel en gewelf op de oostmuur van toren). Kerk grondig verbouwd in 1776-1777 door verbreden of bijbouwen van zijbeuken, aanpassen (verhogen) van de dakconstructie, bouwen van een sacristie aan zuid- en een portaal aan noordzijde en de restauratie van het koor.
De plattegrond ontvouwt een ingebouwde vierkante westtoren, een driebeukig schip van vijf traveeën, een koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting en een flankerende sacristie (zuiden) en huidige stookplaats (noorden). Zandstenen (Balegemse steen) toren onder ingesnoerde leien naaldspits, voorts baksteenbouw onder leien zadeldak; contrasterend gebruik van zandsteen voor de aflijning van de plint, het doorlopend kordon, de speklagen in de steunberen van het koor en voor hoekblokken in vensteromlijstingen, bepleisterde en beschilderde stookplaats. Vrij gesloten toren van drie geledingen met doorlopende kordons, eenvoudige korfboogdeur, rechthoekig venstertje en spitsboogvormige galmgaten.
Schip met kwarthol geprofileerde en bepleisterde daklijst en segmentboogvensters en koor met ritmerende steunberen, laatstgenoemde aangebracht bij de restauratie van het koor in 1776, verder overhoekse baksteenfries en spitsboogvensters. Bepleisterde en beschilderde koorsluiting met overluifeld en beschilderd houten kruisbeeld mogelijk opklimmend tot de 15de eeuw. Rondboogdeurtje in oostmuur van de huidige stookplaats, naar verluidt eertijds rust- of schuilplaats voor vrouwen (zie kerkgang).
Bepleisterd en beschilderd interieur met spitsbogen op zuilen met zandstenen sokkel en lijstkapiteel; tongewelf in middenbeuk en afgeschuind gewelf in zijbeuken met stucwerk van 1777 naar ontwerp van de in Geel wonende Duitser A. Zangerli.
Mobilair. Schilderijen: altaarstukken: Onze-Lieve-Vrouw overhandigt rozenkrans aan Heilige Dominicus (1673) door T. Boeyermans, Heilige Familie met Anna en Joachim (tweede helft van de 17de eeuw) en Roeping van Sint-Bavo (1663) kopie naar P.P. Rubens. Beelden van witgeschilderd hout: Onze-Lieve-Vrouw met Kind (eerste helft van de 15de eeuw), Heilige Jozef met Kind en Heilige Martinus van Tours (einde 17de- begin 18de eeuw), Heilige Ambrosius van Milaan en Onze-Lieve-Vrouw van Smarten (18de eeuw), Heilige Sebastiaan (eerste helft 19de eeuw); Onze-Lieve-Vrouw met Kind vertrapt de slang van gepolychromeerd hout (eerste helft van de 17de eeuw).
Meubilair: altaren van gemarmerd hout uit de tweede helft van de 17de eeuw, onder meer hoogaltaar toegescheven aan J. Verbuecken. Overige meubilair veelal uit periode van de kerkvergroting. Eiken koorgestoelte (tweede helft van de 18de eeuw), lambrisering met biechtstoelen (1777), preekstoel door J. Van Neer (1767), afsluiting doopkapel (eerste helft van de 18de eeuw), balustrade van doksaal (einde 18de eeuw) en sacristiekast (einde 18de eeuw).
Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 2001: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Herentals, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Martinus [online], https://id.erfgoed.net/teksten/47527 (geraadpleegd op ).