Het gerechtshof, gelegen in het centrum van de stad, naast het stadhuis op de Grote Markt en met de achterzijde uitziend op de Dender, doet nu enkel dienst als Rechtbank van Eerste Aanleg.

Historiek

Het huidige gerechtsgebouw werd gebouwd tussen 1923 en 1927 naar de plans van architect Valentin Vaerwyck (Gent), goedgekeurd in 1922. Het nieuwe gerechtshof verving het oude, tijdens de oorlog in 1914 verwoeste justitiepaleis. Op deze plaats stond oorspronkelijk (vermoedelijk gesticht in de 10de eeuw) en tot de 16de eeuw de middeleeuwse burcht van de stad, waar de hoofdschepenen van het Land van Dendermonde en het Leenhof zetelden. In de 17de eeuw werd op deze locatie het klooster gebouwd van de karmelieten-discalsen. Na de afschaffing van het klooster in 1796 werd in 1811 de kerk van het klooster ingericht als gerechtshof. In 1822 werd op dezelfde plaats naar ontwerp van stadsarchitect Johan Baptist Beeckman (Dendermonde) een nieuw gerechtshof opgericht in neoclassicistische stijl, in 1884 vervangen door een neogotisch ontwerp van Pieter Van Kerkhove, dat vernield werd tijdens de Eerste Wereldoorlog. De eerstesteenlegging van het nieuwe gerechtshof naar ontwerp van Valentin Vaerwyck vond plaats op 20 augustus. Het gerechtshof werd officieel in gebruik genomen op 4 april 1927. In 1997 werd een nieuw gebouw van de Federale Overheidsdiensten Justitie aan de Noordlaan nummer 31 in gebruik genomen.

Beschrijving

Het indrukwekkende gerechtsgebouw is opgetrokken in expressionistische baksteenarchitectuur met verwerking van historiserende elementen uit verschillende stijl- en bouwperioden en gecombineerd tot een eclectisch geheel. Het bakstenen metselwerk afgewisseld met natuurstenen lagen en de symmetrische voorgevelindeling met de hoog opklimmende centrale toren tonen verwantschap met de traditionele middeleeuwse raadhuizen; neogotische stijlkenmerken zijn de puntgevels met de gestileerde pinakels en waterspuwers; de talrijke dakkapellen in het hoge schilddak met leien en de kleine roedeverdeling van de hoge ramen refereren aan het classicisme, en tenslotte herinneren de erkers, de rijk van beeldhouwwerk voorziene gevels, de gestileerde bossage rondom de deuren en de torenbekroning aan de renaissance.

De plattegrond vertoont een ruim rechthoekig blok met oorspronkelijk een klein en een groter binnenhof, heden grotendeels overdekt en bebouwd. In een links aangebouwd T-vormig volume in dezelfde bouwstijl was voorheen de post ondergebracht.

De gevels zijn gemetseld in grijze Boomse steen op een zware sokkel van Belgisch hardsteen of Petit Granit, en gelaagd met muurbanden en een lijnenspel in Franse kalksteen van Euville. De ijzeren spanten onder de pannendaken zijn een modern constructiedetail. De open vak- werkliggers met diagonaal verbindingen in de vakken zijn onder andere van aaneengeklonken getrokken I-profielen.

De voorgevel kreeg een sterk verticaal gelede ritmering door de smalle muurdammen tussen de hoge ramen. Het geheel wordt afgedekt door een hoog schilddak met dakkapellen in twee registers voorzien van een zinken afdekking met bolbekroning. De achteruitspringende zijtraveeën zijn voorzien van erkervormig uitgebouwde traveeën. De hoofdingang, een witgeschilderde houten deur met opvallend ijzeren beslag, gevat in een gestileerde omlijsting met bossage, is ondergebracht in een vooruitspringend middenrisaliet met een puntgevel voorafgegaan door een trap.

De decoratieve sculpturen in de voorgevel, in de wandelzaal en in de zittingzaal zijn van de Gentse beeldhouwers Oscar Sinia en Geo Verbanck. Op de borstwering tussen de twee verdiepingen van de voorgevel zijn door Geo Verbanck de schilden van de tien kantonhoofdplaatsen van het rechtsgebied Dendermonde aangebracht, gehouden door geknielde tenanten. Een halfverheven beeldhouwwerk in witte hardsteen boven de ingang stelt in het tafereel Het Recht tussen Liefde en Kracht de drie genoemde deugden voor. Twee panelen flankeren de ingang, rechts Het Recht beheerst de Kracht en links Het Vonnis van Salomon. Deze beeldhouwwerken zijn van de hand van Oscar Sinia. De grote centrale puntgevel draagt in een hoge beeldnis het indrukwekkende figuur van een met een zwaard gewapende ridder, vermoedelijk Sint-Joris. Eronder staat te lezen "lustitiae Regno Aa D 1924". Het siersmeedijzer in art-decostijl naar ontwerp van Valentin Vaerwyck, aangebracht als tralie in de vensters van de onderbouw en als hekwerk van het kleine begraasde voortuintje, is uitgevoerd door kunstsmid Isidoor Blancquaert. De 50 meter hoge geprononceerde middentoren op vierkant grondplan met een zware bakstenen en naar boven toe smallere romp is bekroond door een met koper bekleedde achtzijdige lantaarn met belvedère waarop het bronzen Ros Beiaard met de Vier Heemskinderen, eveneens het werk van Oscar Sinia. De hoeken worden geaccentueerd door koperen kolommen die bekroond zijn met uilen.

In de achtergevel wordt de lange lijstgevel onderbroken door drie hoger opgetrokken puntgevels, die zoals alle andere geveltoppen van het gebouw, bekroond worden door een gesculpteerde uil met uitslaande vleugels, symbool der wijsheid. De centrale puntgevel wordt verder benadrukt door een gemetselde erker over twee bouwlagen (de grote zittingzaal), beginnend boven een uitkraging versierd met een groot reliëf met een balans en het jaartal 1924 omlijst door een vruchtenguirlande en bekroond door een balkon. De linker puntgevel bevatte voorheen de monumentale toegang tot de zittingzaal van de jeugdrechter gevat in een geblokte omlijsting en geflankeerd door gesculpteerde putti.

Interieur

Een steile trap leidt van de hoofdingang naar de wandelzaal. In de wandelzaal of "salle des pas perdus" vormt een omlopende galerij over twee verdiepingen booggangen. De marmeren lambriseringen, de geometrische patronen en bloemmotiefjes van de glas-in-loodvensters in het plafond en de vloer met diverse marmersoorten (Grand Antique du Nord, Jaune Lamartine of Rosé Napoléon, Veiné Fantastique, Rouge fleuri) zijn uitgevoerd in art-decostijl. De trapsgewijze geplaatste roze marmeren platen van de lambrisering (Gris Rosé-Byzantin) zijn typerend voor de bouwperiode. Negen hoge pijlers waarvan de basis bekleed is met de roze marmer van de doorlopende lambrisering zorgen voor een verticale geleding. De borstwering tussen de galerijen wordt gesierd door panelen met halfverheven beeldhouwwerk van Geo Verbanck met allegorieën van het Recht.

De zittingzaal, gelegen achter de wandelzaal, heeft een ruime omvang van 18 op 8 meter en neemt de hoogte van twee bouwlagen in. Hoge vensters bieden uitzicht op de Dender. De zaal is omgeven met een hoge betimmering van Rood Noors Dennenhout. Het volledige meubilair in eikenhout bleef bewaard, incluis de banken voor het publiek. De ontwerpen van de architect werden uitgevoerd door de gebroeders Baziel en Kamiel Kindt in 1927. Dezelfde sierlijke bakstenen bouwwijze en vorm van ornamentiek als in de buitengevels wordt hier verder gezet door het gebruik van speklagen in de bakstenen wanden en tien in bas-reliëfs gesculpteerde panelen van Oscar Sinia aangebracht op vlakke ritmerende pilasters. De gebeeldhouwde mannelijke figuren met religieus en moraliserend karakter zijn onder invloed van de art deco uitgevoerd in een verstrakte neogotische stijl. In het plafond is een fraaie beglazing in art-decostijl aangebracht, gelijkaardig als de beglaasde panelen in de wandelzaal.