De oudste vermelding van een pastorie te Appels dateert van 1567. Deze pastoorswoning situeerde zich aan de Gentsesteenweg, nabij de Schoolstraat, en werd door deze ligging verschillende malen beschadigd bij belegeringen en oorlogsgeweld. Nadat ze na verwoestingen van Lodewijk XIV in 1667 herbouwd werd, bleek ze een eeuw later weer in slechte toestand waardoor nieuwbouw noodzakelijk bleek. Op 30 januari 1769 kreeg de pastoor Carolus Plasschaert toelating tot het bouwen van een nieuwe pastorie aan de Hoofdstraat ten noordwesten van de Sint-Apolloniakerk, na voorafgaande betwistingen met de tiendheffer de Abdij van Zwijveke.
De pastorie heeft een volledig afgesloten voorhof met gerenoveerde gemetste poort onder leien schilddakje, oorspronkelijk verbonden met tuinmuren, en een siertuin langs beide kanten geflankeerd door een bijgebouw. Het linkerbijgebouw uit 1913 is een vervanging van een oudere bijbouw en was dienstig als volksboekerij. Het rechterbijgebouw was vroeger de kosterij. Langs de westzijde werd in 1840 een zondagsschool opgericht. De pastorie is een typisch dubbelhuis uit 1769 naar ontwerp van Pieter Joannes Oste, meester-timmerman en deken van het timmerliedenambacht, en Simon (van) Swaervelde, de Dendermondse meester-metser. De ruwbouw werd gerealiseerd in 1769 door meester-metser Jan Baptist Dierick. De gevels behielden hun oorspronkelijke 18de-eeuwse deuromlijstingen van de hand van de Brusselse meester-steenhouwer Jan Baptist Wauwermans (achterdeur) en de Dendermondse meester Jan van Frachem (voordeur).
Dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (nu met leien), oorspronkelijk met centrale dakkapel. Heden bakstenen lijstgevel met rechthoekige vensters in gecementeerde omlijsting en met gecementeerde muurbanden. Vernieuwd schrijnwerk. Rondboogvormige deur gevat in een geblokte arduinen omlijsting met flankerende pilasters en dito waterlijst. De vlampotten in gebakken aardewerk boven de pilasters werden geleverd door Carolus Dirijckx. Boven de voordeur bevindt zich een ovaal bovenlicht met gesmeed ijzeren hekken (twee diagonale speren en vier harten) en een jaarsteen met vermelding anno 1769. Rechterzijgevel beraapt. Linkerzijgevel bekleed met kunstleien.
De eenvoudige achtergevel werd gewijzigd door de plaatsing van één groot raam in de jaren 1950. Centrale deur in spiegelboogvormige omlijsting met sluitsteen en versiering in de zwikken, gebogen waterlijstje, arduinen deurkalf met hetzelfde jaartal als in de voordeur, 1769.
Interieur. De indeling van het huis is kenmerkend voor de 18de eeuw. De kelder is voorzien van een tongewelf. Alle salons behielden hun 18de-eeuwse binnendeuren en het vroeg-Lodewijk XVI-stucwerk van G. J. Marain uit 1770-1772.
In het bovenlicht van de voordeur, glasraam met Heilig Hart van Maria, boven de achterdeur met Heilig Hart van Jezus. De trap in de centrale gang is een zeer mooi voorbeeld van rococoschrijnwerk (uit het atelier van Carolus de Smedt?). De keuken (rechts vooraan) bezit een fraai tegeltableau met calvarietafereel van circa 1800. Alle slaapkamers op de verdieping zijn voorzien van stucwerk en een 18de-eeuwse haardmantel. In de slaapkamer van de pastoor bevindt zich het wapenschild van Carolus Plasschaert, bouwheer van de pastorie, op de gestucte schouwboezem.
Een tweede trap geeft toegang tot de zolderverdieping met 18de-eeuws gebint. Reeds in de 18de eeuw werden hier eenvoudige logeerkamers opgetimmerd welke tot heden bewaard bleven. Deze waren bestemd voor het dienstpersoneel van belangrijke gasten.
Achter de pastorie ligt een grote tuin met fraai bomenbestand, grasveld (vroeger bleekplein), sier- en moestuin, boomgaard, en een kleine dreef die leidt naar een kleine bospartij, met wallen omringd en centraal voorzien van een vijvertje. De tuin laat nog duidelijk de 18de-eeuwse formele en axiaal-symmetrische aanleg herkennen die vermoedelijk uit de bouwperiode van de pastorie dateert.
Bron: BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Berlare, Buggenhout, Lebbeke, Waasmunster, Hamme en Zele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 20n, onuitgegeven werkdocumenten. Auteurs: Verbeeck, Mieke; Duchêne, Helena Datum: De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Pastorie Sint-Apolloniaparochie met tuin [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/48379 (geraadpleegd op ).