Voormalig Militair Hospitaal, thans onderdeel van Middenschool Zwijveke (KTA) van het Gemeenschapsonderwijs, omvattende: vleugels met binnenkoeren, afsluitmuur, poortgebouw en conciërgewoning.

Het voormalig Militair Hospitaal is een volledig ommuurd beeldbepalend complex gelegen in het centrum van Dendermonde, tegenover de Sint-Gillis-binnenkerk en palend aan het Heldenplein.

Historiek

Volgens de overlevering was hier voorheen het in 1214 opgerichte Sint-Gillishospitaal gelegen waar de eerste abdij van Zwijveke tussen 1223-1228 werd gevestigd vooraleer ze verhuisde naar de Zwijvekekouter buiten de stadswallen. Door een 'ruiloperatie' werd er vervolgens de parochiezetel van Zwijveke, het latere Sint-Gillis-Zwijveke, in ondergebracht en een gedeelte van de gebouwen werden ter beschikking gesteld aan een aantal vrome vrouwen, begijnen, later opgevolgd door kluizenaressen. De gebouwen van deze 'Cluyse' werden in 1663-1664 in gebruik genomen door de kloostergemeenschap van de maricolen. Het klooster werd in 1798, na de Franse Revolutie, afgeschaft. Het voormalige complex werd nadien toegewezen aan de Burgerlijke Godshuizen die er een krankzinnigengesticht in onderbrachten. Na de heroprichting van de orde van de zusters maricolen in 1829 namen zij de leiding van dit gesticht op zich. De zusters verlieten in 1850 de oude kloostergebouwen voor nieuwe in de Brusselsestraat en werden opgevolgd door de broeders van Liefde. Onder druk van de gewijzigde wetgeving beslisten de Burgerlijke Godshuizen in 1858 om het krankzinnigengesticht te saneren en een nieuw complex te bouwen naar een ouder plan getekend door architect Jan-Baptist Segers (1751-1833) naast de oude kloostergebouwen. In 1863 werd de eerste steen gelegd van dit project, maar twee jaar later diende men bij gebrek aan middelen de werken al te staken (nummer 8). In 1866 beval de overheid de sluiting van de instelling. De onafgewerkte gebouwen werden in 1867 door de staat aangekocht met de bedoeling er een krijgshospitaal in onder te brengen. Deze vleugels deden hoofdzakelijk dienst als ziekenzalen. De volgende jaren werd het complex vergroot met onder meer verblijfplaatsen voor de directeur, apotheker, geneesheer, zalen, bezoek- en ontvangstzaal (nummer 6) op de plaats van het intussen afgebroken voormalige maricolenklooster. Sinds 1887 controleerden de zwartzusters van Dendermonde de dienst in de ziekenzalen en de keuken.

Het krijgshospitaal werd tijdens de Eerste Wereldoorlog slechts licht beschadigd en tijdelijk gebruikt als noodwoning. Na de Eerste Wereldoorlog verloor het krijgshospitaal zijn bestemming. In 1926 werden de gebouwen toegewezen aan de Rijksscholen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende men de gebouwen ter beschikking te stellen aan de geallieerde troepen, waarbij de gebouwen veel schade opliepen.

Het complex vormt nu een onderdeel van een onderwijsinstelling voor het gemeenschapsonderwijs, sinds 1991 gekend als Middenschool Zwijveke.

Het oudste gedeelte van het voormalige militair hospitaal (nummer 8), ontworpen door architect Jan-Baptist Segers, is gelegen op de straathoek. Het bestaat uit drie parallelle panden rond twee binnenkoeren (speelplaats en binnentuintje) van de straat afgescheiden door een hoge muur met twee poorttoegangen. Ten zuidwesten, nummer 6, ligt de tegenaan gebouwde jongere L-vormige vleugel met binnentuin, conciërgewoning, poortgebouw en afsluitingsmuur aan het Heldenplein, opgetrokken in dezelfde materialen, in eclectische stijl.

Beschrijving

Drie parallelle vleugels met gelijkaardige en eenvormige opbouw, van twee bouwlagen onder zadeldaken, gerealiseerd in eclectische stijl, sobere baksteenbouw geritmeerd door lisenen. Metselwerk verlevendigd door verwerking van gele en gesinterde baksteen onder meer in de plint, boogvormige omlijstingen en druiplijsten, repeterende bogenfries en banden. De vensteropeningen zijn boog- en korfboogvormig, gedeeltelijk met oorspronkelijk schrijnwerk, en op de bovenverdiepingen voorzien van gesmeed ijzeren leuningen. De gebouwen werden aan de binnenkoeren ten behoeve van de leerlingen voorzien van enkele luifels onder golfplaten.

Het hoofdgebouw gericht naar het Heldenplein werd het meest monumentaal uitgewerkt. Zowel de straat- als koergevel worden gemarkeerd door lisenen en het hoger oplopende middenrisaliet is verfraaid met hoeklisenen en een bekronend driehoekig fronton met oculus. De centrale brede boogvormige poort staat in verbinding met de eerste binnenkoer die thans gebruikt wordt als speelplaats. De ten zuidoosten gelegen derde vleugel, grenzend aan de gebouwen van de voormalige textielfabriek, werd wellicht tijdens de tweede bouwfase in de 19de eeuw verhoogd met een derde bouwlaag. Door geldgebrek had men in 1865 de werken vroegtijdig moeten staken waardoor de derde vleugel niet afgewerkt was geraakt.

De jongere L-vormige aanbouw (nummer 6) werd in een gelijkende architectuur met dezelfde materialen, behoud van de kroonlijsthoogte en het aantal bouwlagen onder zadeldaken, enkele jaren na 1868 in een eclectische stijl gebouwd. De aanbouw was bestemd onder andere als verblijfplaats voor de directeur, apotheker, geneesheer, bezoek- en ontvangstzaal. Toch zijn er enkele duidelijke verschillen met het aanpalende complex. De baksteenbouw oogt kleurrijker door het gebruik van meer gekleurde steen. De muuropeningen zijn licht getoogd en niet boogvormig en omlijst met een brede band in gele baksteen. De benadrukte middenrisalieten werden opgebouwd met verspringende voorgevels onder een getrapte kroonlijst met centraal een steekbogige poort gevat in een imitatiebossage in gesinterde baksteen. Deze stijlelementen, bossage en verspringende gevelvlakken, werden hernomen in het poortgebouw met voormalige conciërgewoning en de afsluitmuur. De zijpuntgevel van het noordwestelijk georiënteerde hoofdgebouw, in het verlengde van de hoofdvleugel van het oudere complex, werd opengewerkt.

Interieur. Op het snijpunt van de twee vleugels bleef de brede traphal met een gedeelte van de ijzeren trap behouden die onder meer toegang verleent tot de oorspronkelijke doorlopende zoldering. De andere ruimtes werden aangepast aan de nieuwe schoolfunctie.