Historiek en context

De Congregatie van de Allerheiligste Verlosser of paters redemptoristen, een van oorsprong Napolitaanse kloosterorde, was sinds 1832 in België gevestigd, met kloosters in Doornik, Luik, Sint-Truiden, Bergen en Brussel. De oprichting van het klooster in Antwerpen dateert van 1857, jaar waarin de redemptoristen de resten van het voormalige, 17de-eeuwse Theresianenklooster aan het Hopland verwierven. Nog datzelfde jaar werd een nieuwe kloosterkerk opgetrokken gewijd aan ordestichter de Heilige Alphonsus van Liguori, waarvan de inwijding plaats vond op 1 december. Het kloostercomplex kreeg in 1885 een nieuw gevelfront en voorbouw in neo-Vlaamserenaissance-stijl, naar een ontwerp door de architect François Baeckelmans. Van geen van beide bouwcampagnes werden de bouwdossiers teruggevonden. In 1971 werd de kloosterkerk gesloopt voor de bouw van de aanpalende parkeergarage; architect Joseph Louis Stynen tekende in 1970 de plannen voor de modernisering van het klooster moderniseerde en de bouw van een nieuwe, kleinere kloosterkerk op de binnenplaats, ingewijd in 1973. De redemptoristen verlieten het klooster in 2003, waarna de gebouwen werden gerenoveerd tot een complex met handelsruimte en negen appartementen, naar een ontwerp door de architecten Karel Beeck en Pat Heylen uit 2003-2004, uitgevoerd vanaf 2005.

Het redemptoristenklooster behoort tot het rijpe oeuvre van François Baeckelmans, die als architect actief was van vermoedelijk midden jaren 1850 tot zijn overlijden in 1896. Vroeg in zijn loopbaan voltooide hij enkele belangrijke ontwerpen van zijn vroegtijdig overleden, jongere broer Louis Baeckelmans, waaronder het Gerechtshof aan de Britselei. In zijn eigen ontwerpen verruilde hij het conventionele neoclassicisme al in een vroeg stadium voor de pittoreske neo-Vlaamserenaissance of de neogotiek. Tijdens de latere jaren 1880 ontwierp Baeckelmans het grauwzustersklooster in de Lange Sint-Annastraat, en het Instituut Onze-Lieve-Vrouw aan de Amerikalei. Tot zijn laatste realisaties behoort de Sint-Rochuskerk met pastorie te Deurne.

Architectuur

Het langgerekte, drie bouwlagen hoge gevelfront onder een complex zadeldak (leien) met oorspronkelijk afgesnuite dakkapellen, telt vandaag nog zeven en een halve traveeën. De drie en een halve linker traveeën, met het portaal van de kloosterkerk gemarkeerd door het beeld van de patroonheilige en een getrapte geveltop, werden in 1971 afgesplitst en gesloopt. De lijstgevel heeft een parement uit rood baksteenmetselwerk in kruisverband, met smeedijzeren sierankers, gebruik van witte natuursteen voor waterlijsten, speklagen, hoekkettingen, kozijnen, diamantkoppen, kraagstenen, steigergaten, voluten en dekstenen, en blauwe hardsteen voor de bewerkte plint. Horizontaal geleed door de puilijst, legt de compositie de klemtoon op het drie traveeën brede, hoger opgetrokken en gedesaxeerde middenrisaliet. Dit laatste mondt uit in een tuitgevel met schouderstukken, voluten en een tweeledige, getrapte bekroning, uitgewerkt als een gebroken, gebogen fronton met overhoeks topstuk en smeedijzeren kruis. Een rondboognis met sokkel in de top draagt het beeld van Christus Zaligmaker, vermoedelijk van de hand van beeldhouwer Louis Kockerols, auteur van het verdwenen Heilige Alphonsus van Liguoribeeld boven het kerkportaal, of van zijn broer architect en beeldhouwer Adolphus Kockerols. Oorspronkelijk werd het gevelfront gemarkeerd door discrete zijrisalieten, waarvan enkel het rechter bewaard is. De korfboogpoort met waterlijst, diamantkopsleutels, wortelmotieven en bewaarde houten poort, vormde het pendant van het kerkportaal met beeldnis in het verdwenen linker risaliet. Verder beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van oorspronkelijk getraliede, rondbogige twee- of drielichten met waterlijst en doorgetrokken imposten op de begane grond, en kruiskozijnen onder boogvelden met diamantkoppen op de bovenverdiepingen. Natuurstenen Madonnabeeld met sokkel en smeedijzeren lichtarm op de eerste verdieping. Een rondboogfries op kraagstenen en een houten kroonlijst vormt de gevelbeëindiging. Bij de recente renovatie werden de gelijkvloerse twee- en drielichten verlaagd, onder meer tot winkelportaal (vierde travee), en de dakkapellen vernieuwd; het vlak omlijste rechthoekige portaal (tweede travee) dateert van de bouw van de nieuwe kapel in 1970-1973.

Klooster van de paters redemptorisiten, met strakke neorenaissancistische gevel van 1885 naar ontwerp van architect François C. Baeckelmans. Bak- en zandstenen lijstgevel van acht traveeën en drie bouwlagen onder leien zadeldak (nok loodrecht aan straat) gemarkeerd door een centraal risaliet (gedesaxeerd) met bekronende puntgevel, voluten, segmentvormig fronton, overhoeks topstuk en een kruis; in een boogvormige nis, een Christusbeeld. Voornamelijk horizontale ritmering door middel van speklagen, doorlopende dorpels, waterlijsten, hangende boognissen en geprofileerde kroonlijst. Op de begane grond per twee of drie gekoppelde getraliede boogvenstertjes, op de verdiepingen pseudo-kruisvensters, ontlast door middel van rollagen opgehoogd met diamantkoppen. Fraaie muurankers en steigergaten; modern witstenen Onze-Lieve-Vrouwebeeld op de tweede bouwlaag.