erfgoedobject

Kerkhof met ommegang

bouwkundig element
ID
50565
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/50565

Juridische gevolgen

Beschrijving

Voormalig kerkhof met Sint-Antoniusommegang en kerkwegels rond de Sint-Barbarakerk. Het voormalige kerkhof omheen de oude Sint-Barbarakerk vormt als het ware een ovaal eiland midden in de driehoekige bebouwde dorpskom. Vier wegen verbinden het met de omliggende straten. Twee wegels leiden naar de Marktstraat, in het oosten komt de doorgang uit in de Noordstraat in het verlengde van het huidige Kapelaanstraatje, een deel van de oude kerkwegel. De huidige Deken de Fonteynestraat in het noorden was de vroegere pastoriedreef die toegang gaf tot de pastorie vanuit de Edestraat.

Het Germaanse toponiem, Maplinga-heim of woonplaats van de lieden van Maplo, vermeld in het Liber Traditionum van de Gentse Sint-Pietersabdij in 930, de oorspronkelijke toewijding van de kerk aan Sint-Pieters en de ovale vorm van het kerkhof binnen de driehoekige bebouwde kern laten een zeer oude oorsprong van de site vermoeden en een continue occupatie als kerk- en kerkhofsite vanaf de oprichting van een bedehuis op deze locatie, vermoedelijk in de 9de eeuw (confer schenking van het altaar door Lodewijk de Vrome aan de bisschop van Noyon-Doornik in 840).

Oudst gekende afbeelding van de kerk met omringend kerkhof op de kaart van het Brugse Vrije door Pieter Pourbus (1561-1571) met ovale vorm, begrensd door muren en tuinmuren van de omliggende bebouwing, ook op alle later kaartmateriaal terug te vinden en tot op heden ongewijzigd. Ook de vier kerkwegels die de site ontsluiten vinden we zeer expliciet op 17de-eeuwse kaarten terug. "Den grooten kerckweg loopende vande kalsyde op het kerckhof tusschen het schepenhuys ande oostzijde en Gelaude La maire aende westzijde" zoals opgetekend bij de kaart van Maldegem-centrum van Pauwel Roelandts van 1693, vormde toen reeds de breedste toegang tot de kerk, rechts van het schepenhuis. Het uiterst smalle, vroegere Ballingsstraatje, reeds als zodanig vermeld in de 14de eeuw, naar verluidt zogenoemd omdat de ballingen langs hier de kerk verlieten, vormt een tweede verbinding met de Marktstraat. De ontsluiting in het oosten naar de Noordstraat leidde naar het Kapelaanstraatje, een deel van de oude kerkwegel naar het historische Warmhof in de Warmestraat. Het straatje in het noorden, vroeger Pastorijstraatje genoemd, nu Deken de Fonteynestraat, was de oorspronkelijke toegang tot de pastorie die op deze locatie zeker van in de 17de eeuw bestond en geeft verbinding met de Edestraat.

Bij de brede kerkweg in het zuiden en bij de oostelijke doorgang bleven twee 18de-eeuwse kerkhofhekken bewaard. Het zijn vermoedelijk nog de "vier blauwe arduyne pilasters" die volgens bewaarde kerkrekeningen in 1774-1776 gekocht werden bij Jean Nicolas Trigalet in Brussel. Vierkante pijlers op hoge sokkel, aan de voorzijde versierd met traditionele doodssymbolen, een doodshoofd, gekruiste knoken en een zandloper en zeis; bekronend topstuk met pijnappel. Enkel aan de pijlers bij de Noordstraat is het ijzeren hek bewaard. Ondanks het decreet van Jozef II van 26 juni 1784 bleef het kerkhof hier in gebruik tot 1873. Sinds 1795, eigendom van de gemeente en kort nadien onder hun toezicht geplaatst.

Monumentale graftombe van burgemeester, baron Philippe Pecsteen (1775-1846) op de plaats van het knekelhuis en calvarie, opgericht in de oksel van zuidbeuk met transept. Grafsteen, afgesloten door een laag ijzeren hek, met er achter een kruis van imitatieboomstammen boven op een kunstgrot; vier leilinden scheiden het monument van het overige kerkhof.

Na de verplaatsing naar de nieuwe begraafplaats in de Katsweg werd het kerkhof als "hof" aangelegd met sierbeplanting. In 1882 werd een haag geplant waarbij de weg omheen het kerkhof verbreed werd in functie van de processies. Heden omsloten door een haagbeukhaag. Rij met zeventien rode beuken achter de haag, vermoedelijk in 1940 en 1948 heraangeplant. Ertussen, op gelijke afstand geplaatst: zeven pijlerkapelletjes van de Sint-Antoniusommegang, opgericht in het begin van de jaren 1890 onder pastoor H. Bouckaert.

Zeven identieke pijlerkapelletjes, opgetrokken uit baksteen op geprofileerde sokkel, met hoge puntgevel, afgelijnd met een getrapte baksteenfries onder leien zadeldakje en ijzeren kruisbekroning. Voorgevel voorzien van een spitsboognis met gepolychromeerde reliëfvoorstellingen achter glas, met scènes uit het leven van de Heilige Antonius van Padua en onderaan een spiegel het geschilderd opschrift.

Tegenover de kerkingang, nieuw houten calvariekruis met koperen beeld geplaatst ter vervanging van de eind 17de-eeuwse calvarie. De laatste heraanleg van het kerkhof gebeurde in 1984.

  • Rijksuniversiteit Gent, Fonds Vliegende Bladen, II, M 15.
  • VAN DE ROSTYNE H. 1998: Maldegem zet de stap van een kerkelijke naar een burgerlijke begraafplaats, 1862-1868, Heemkundige Kring Het Ambacht Maldegem, Jaarboek, 51-92.
  • NOTTEBOOM H. 1989: Het parochiaal leven "In onze tijd", deel 2, Het ontstaan van de parochies Adegem en Maldegem, Maldegem, 8-9.

Bron: BOGAERT C. & LANCLUS K. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Assenede, Eeklo, Kaprijke, Maldegem en Sint-Laureins, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 21n, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Bruine beukenrij op kerkhof Maldegem

  • Omvat
    Twee treuressen kerkhof Maldegem

  • Omvat
    Vier leilindes kerkhof Maldegem

  • Is gerelateerd aan
    Parochiekerk Sint-Barbara

  • Is deel van
    Deken de Fonteynestraat


Waarnemingen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kerkhof met ommegang [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/50565 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.