Het neogotische Sint-Jan Berchmanscollege werd in 1890-1891 gebouwd naar een ontwerp door de architect Edmond Leclef, en in 1909 uitgebreid met een poortgebouw naar een ontwerp door de architect Henri Smits.

Historiek en context

De bouw van het Sint-Jan Berchmanscollege moet historisch gezien worden als het gevolg van de schoolstrijd die in 1884 in het voordeel van de katholieken beslecht werd. Hieruit groeide in het katholieke milieu van Antwerpen het besef dat in het centrum van de stad, tegenover de Beurs, een nieuw katholiek college moest worden opgericht. Het project genoot de bescherming van kardinaal Petrus Lambertus Goossens (1827-1906), die de nieuwe school de titel Collegium Archiepiscopale verleende. Het voormalige hotel Lemmé aan de Meir, een voornaam neoclassicistische herenhuis uit 1852, vormde het hoofdgebouw (gesloopt in 1969), dat vervolgens tussen Meir en Jodenstraat werd uitgebreid met een gebouwencomplex in de vigerende triomfalistische neogotische stijl. De kapel neemt een belangrijke plaats in deze gedachtengang in. Niet alleen wordt hier de neogotiek in zijn zuivere vorm toegepast maar bovendien legde men een bijzondere nadruk op de glasramen waarin de hele kerkgeschiedenis werd verteld om het katholieke geloof te visualiseren en waarbij de afgebeelde heiligen als model werden gebruikt voor het propageren van morele waarden bij de studerende jeugd. Voor deze ramen werd beroep gedaan op het atelier Stalins en Janssens.

Het Sint-Jan-Berchmanscollege behoort tot de belangrijkste bouwprojecten uit het rijpe oeuvre van Edmond Leclef, die de succesvolle praktijk voortzette van zijn in 1878 overleden vader Heliodore Leclef, de architect van het neoclassicistische jezuïetencollege aan de Frankrijklei. Met statige herenhuizen voor de hogere burgerij, drukten vader en zoon Leclef tijdens de jaren 1870 hun stempel op de Leien. Vermoedelijk actief tot zijn overlijden in 1902, evolueerde de architectuur van Edmond Leclef van een door de Lodewijk XVI-stijl geïmpregneerd neoclassicisme, in de jaren 1880 naar een kleurrijk eclecticisme met invloeden van de neo-Vlaamserenaissance-stijl, te beginnen met een indrukwekkende groep van vier huidenpakhuizen in de Duboisstraat. Tot zijn andere neogotische realisaties behoort het vroegere Werkmanswelzijn uit 1898 in de Londenstraat.

Architectuur

Het Sint-Jan Berchmanscollege is een complex schoolgebouw met neogotisch poortgebouw uit 1909 door Henri Smits, een kapel en schoolvleugels rond twee binnenplaatsen gebouwd in 1890-1891 naar ontwerp van Edmond Leclef, voornamelijk op gronden van het onder de Fransen afgebroken karmelietenklooster en -kerk.

Poortgebouw

Het bakstenen poortgebouw (1909) telt vier traveeën en drie bouwlagen onder een pseudo-mansardedak, en rust op een hardstenen sokkel. De traveeën zijn verticaal gemarkeerd door middel van oplopende vooruitspringende muurdammen. De traveeën zijn op de eerste bouwlaag telkens geopend door drie gekoppelde spitsbogen met hekken. Op de tweede en derde bouwlaag gaat het om twee gekoppelde rechthoekige vensters bekroond door blinde spitsbogen, waarin een drielobtracé is uitgewerkt. De traveeën lopen op in de dakvensters met een overkragende bekroning, overhoekse pinakels en gekoppelde spitsbogen. Behalve het portaal, een studiezaal en spreekkamers op de begane grond, omvatte het gebouw volgens de bouwplannen zes (slaap)kamers per verdieping.

Kapelgebouw

Het neogotisch kapelgebouw (1890-1891) met bakstenen lijstgevel telt acht traveeën en twee bouwlagen onder een hoog leien zadeldak en rust op een hardstenen sokkel. Brede steunberen zorgen voor een verticale gevelmarkering. De korfboogvormige ingangspoort is gevat in een hardstenen geprofileerde omlijsting waarboven spitse boogvelden zijn uitgewerkt met blind bakstenen traceerwerk in drielob. Het beeld van Sint-Jan Berchmans uit witte natuursteen is uitgevoerd door de beeldhouwer Désiré Duwaerts in 1892. De overige traveeën zijn voorzien van kruisvensters en gelijkaardige spitse boogvelden met blind bakstenen traceerwerk in drielob. De tweede bouwlaag (kapel) wordt gekenmerkt door brede spitsboogramen, waarboven een rondbogenfries. De oostelijke puntgevel met schouderstukkenis in de top geopend door groot roosvenster waarin fraai traceerwerk is aangebracht.

De neogotische kapel van zeven traveeën is overwelfd door een houten spits tongewelf en is opgevat volgens het rechthoekig grondplan. Oorspronkelijke muurschilderingen, onder andere het Laatste Oordeel op de oostmuur, bleven bewaard. Het neogotisch meubilair (doksaal, preekstoel, retabel en communiebank) is merkwaardig. Ensemble glas-in-loodramen met iconografisch van programma van kerkvaders, scholastici en vooral lokale heiligen door de ateliers Stalins-Janssens (1904, 1914), Hochreiter en Geier (1910) en Jules Vosch (1932).

Binnenplaats

De westelijke binnenplaats heeft een vijf traveeën brede galerij en twee aansluitende neogotische vleugels van elk negen traveeën onder leien zadeldaken met dakkapellen voorzien van bekronende dakruiters. Fraaie muurankers sieren de gevels. Ook de oostelijke binnenkoer is voorzien van een zuilengalerij, hier overwelfd met kruisgewelven.