Deels ommuurd georiënteerd bedehuis, ten zuiden en ten noorden respectievelijk palend aan de Marktplaats en het Guido Gezelleplein. Ten zuiden van de kerk, oorlogsmonument, van 1953, voor de militaire en burgerlijke slachtoffers van de Eerste en Tweede Wereldoorlog naar ontwerp van R. Rombaux (Soignies). Arduinen hoog-reliëf met afbeelding van treurende vrouw; opschriften "Voor God en Vaderland" en "Staden aan zijn oorlogsslachtoffers" en namen van de gesneuvelden.

In het zuidportaal, gedenksteen van 1959 in verband met de begrafenis van Edward Van Den Bussche in 1858, waarover G. Gezelle (1830-1899) het gedicht 'Kerkhofblommen' schreef.

16de en 17de eeuw: herstelling van de laatgotische hallenkerk met achtzijdige kruisingstoren op vierkante basis en met bakstenen spits mogelijk uit 15de eeuw of eerste helft van de 16de eeuw, dit na de beeldenstorm en na een brand in 1658.

1751: afbraak van de oostelijke koorpartij en vervanging door een westelijk koor; hierdoor komt de toren nu ten oosten te staan. Interieur: bepleisterde classicistische kerk met rondbogige scheibogen op Toscaanse zuilen.

In 1880: verruiming van het westelijk koor naar ontwerp van P. Croquison (Kortrijk). Vanaf 1908 is het door huizen omsloten kerkhof met slechts enkele toegangen buiten gebruik.

Eerste Wereldoorlog: vanaf 27 juli 1917 treffen Engelse bommen de kerk; toren gedynamiteerd door de Duitse bezetter begin 1918.

1920-1922: heropbouw naar ontwerp van bouwmeester Thierry Nolf (Torhout), als een georiënteerde drievoudige hallenkerk met westtoren en transept, aansluitend bij de regionale baksteengotiek. Verschuiving naar het oosten van de met 8 meter ingekorte kerk. Onteigening van de (vernietigde) huizen rondom en ontruiming van het kerkhof zodat een markt- of kerkplein ontstaat.

Tweede Wereldoorlog: in de nacht van 30 op 31 juli 1943 wordt de dorpskom van Staden met brandbommen bestookt - of ze uit Engelse of Duitse vliegtuigen werden gedropt is niet geweten -; de kerk brandt volledig uit, doch de muren blijven overeind.

1945 : eerste wederopbouwplan van de te klein geachte kerk naar ontwerp van architect Willem Nolf (Torhout); basilicale kerk met een forse uitbreiding van het transept en maximaal behoud van de oude muren om financiële redenen. De adviesverlenende Provinciale Commissie voor Monumenten en Landschappen heeft echter problemen met de vormelijke verschillen tussen de te bewaren zijbeukmuren (in de lijn van de laatgotiek van de 16de eeuw) en de nieuwe bovenlicht- en transeptmuren in de lijn van de 'primitieve Doornikse gotiek', alsook met de hoge en brede middenbeuk die de galmgaten van de toren verbergt.

1952-1953:uiteindelijke bouw van de nieuwe kerk, na allerlei problemen: afbraak van de zijbeukmuren en uitwerking van het nieuwe schip en transept (met lagere nok) in een neoromaanse vormentaal; behoud van de van een nieuwe spits voorziene toren, de koren en de dienstgebouwen van 1920-1922. Geen integratie van de oude koren en de nieuwe kerk, binnenin visuele scheiding. Arduinen wederopbouwsteen in het zuidelijk transept: "Geweld vernielde/ Geloof bouwde weder op/ 1943-1952/ Z.H. Exc. Magr. De Smedt Bisschop/ Z.E.H. J. Mulier Pastoor/ Sen. R. Desmedt burgemeester/ Arch. W. Nolf/ Aann. A. Cottyn".

1998: restauratie van de toren. De huidige plattegrond ontvouwt: een voorgeplaatste vierkante westtoren, met traptorentje ten zuidwesten (1920-1922); een driebeukig basilicaal schip van vijf traveeën; ter hoogte van de vijfde travee, haakse portalen met armen van twee traveeën; een recht afgesloten transept met armen van drie traveeën (1952-1953); hoofd- en zijkoren van één rechte travee en respectievelijk vijf- en driezijdige sluiting en flankerende dienstgebouwen (1920-1922).

Gele baksteenbouw, muurankers in de dienstgebouwen. Afdekking door middel van leien zadel- en lessenaarsdaken.

Westtoren van vier geledingen met achtzijdige naaldspits (leien). Aansluitend bij de regionale baksteengotiek zie de borstwering met spitsboogfries en de haaks op elkaar gestelde hoeksteunberen met versnijdingen en vlechtingen, uitlopend op veelzijdige hoektorentjes met bakstenen spits. Eveneens typerend zijn het korfboogportaal in een geprofileerde omlijsting met witstenen druiplijst en kruisbloem, het maaswerk van het spitsbogige drielicht erboven en van de gekoppelde smalle spitsboognissen in de derde geleding, en de spitsbogige galmgaten in de vierde geleding.

Schip en transept opgevat als een gestileerde interpretatie van de historische baksteenarchitectuur zie zijpunt- en -tuitgevels met aandak, ritmering door middel van versneden steunberen, gekoppelde rondboogvensters . verspringende vijflicht in de transeptsluitingen - en decoratieve baksteenfriezen. Bas-reliëfs van 1953 naar ontwerp van M. Vandemeulebroucke (Sint-Denijs) in de zuidelijke geveltop en in het zuidelijk timpaan, respectievelijk met afbeelding van Johannes de Doper en Christus' doopsel door Johannes. In het noordelijk timpaan, alfa-, omega- en Christusmonogrammen. In oostelijke geveltop van de hoofdbeuk, jaartal "1952" van rode baksteen.

Koren aansluitend bij de regionale baksteengotiek, zie versneden steunberen, en spitsbogige lancetvensters en tweelichten met bakstenen tracering.

Interieur van de nieuwe kerk. Sobere bepleisterde en witbeschilderde basilicale kerk, geritmeerd door rondbogige gordel-, muraal- en scheibogen op vierkante bakstenen pijlers. Schip- en transeptarmen overkluisd met betonnen tongewelven (betonstudie door H. Van Besien, Tiegem), de kruising met een kruisribgewelf. De zijbeuken zijn per travee opgevat als een aparte 'kapel' onder dwars tongewelf. Accentuering van het (nieuwe) koor (in de kruising van schip en transept) door een ondiepe apsisnis met rechte afsluiting. Doorkijk naar de oude koren, enkel via rooster van kunstsmeedwerk in de apsisnis en rondboogportalen in de transepten.

Overwelving van de oude koren met spitsbogige straalgewelven van beton. Het hoofdkoor, in gebruik als doop- en weekdagkapel, werd in 1998 heringericht naar ontwerp van binnenhuisarchitect H. Geldof (Staden) onder meer verlaagd plafond. In zuid- en noordkoor, respectievelijk altaren voor Onze-Lieve-Vrouw en de Heilige Jozef.

Mobilair. In het zuidelijk transept, natuurstenen beeld van Johannes de Doper van 1980 naar ontwerp van Willem Vermandere (Steenkerke). In transeptarmen en zijbeuken, houten lambrisering met vier ingewerkte biechtstoelen; in hoofdkoor en rond pijlers, marmeren lambrisering. Altaar op halfrond verhoog met marmeren communiebank. Anneessens-orgel van 1968 op houten doksaal.