Historiek en context

Handels- en kantoorcomplex van de kledingzaak Savelkoul, gelegen op de hoek van Kipdorp en Paternosterstraat. Het Grands Magasins de Vêtements pour Hommes H. Savelkoul & Co., vestigde zich in 1892 in een bestaand pand op de hoek van Kipdorp en Paternosterstraat, dat in 1898 door de architect Edmond Leclef werd uitgebreid tot de aanpalende panden. De oprichter Hubert Savelkoul (Born, 1862-Pau, 1925), was een ondernemer afkomstig uit Nederlands-Limburg. Hij had zich in 1880 vanuit Echt te Antwerpen gevestigd, waar zijn ouders al sinds 1878 met hun drie jongste zonen verbleven, huwde in 1892 te Doornik met Marie Joséphine Julienne Leconte (°Doornik, 1868), en kreeg twee dochters Digna en Charlotte, geboren te Antwerpen in 1893 en 1894. Samen met één van zijn broers baatte Savelkoul al sinds 1887 de kledingzaak A la Bourse uit, op de hoek van Jeruzalemstraat en Lange Koepoortstraat. H. Savelkoul & Co, gespecialiseerd in confectiekleding voor heren, adolescenten en kinderen, stoffen en maatkleding, rouwkleding en livreien, had omstreeks 1910 eveneens vestigingen in Pretoria, Liverpool en Luik.

Het huidige gebouwencomplex kwam vóór en na de Eerste Wereldoorlog in twee bouwcampagnes tot stand. De eerste fase betrof het linker gebouw in beaux-artsstijl, opgetrokken in opdracht van Hubert Savelkoul, naar een ontwerp door Julien Van de Kerckhove uit 1912. Deze Doornikse architect was de schoonbroer van de bouwheer, gehuwd met de zus van diens echtgenote. Het nieuwbouwproject waarvoor drie bestaande huizen werden gesloopt, was bedoeld als uitbreiding van de eerste vestiging van de kledingzaak Savelkoul uit 1892-1898. Deze laatste werd tijdens de tweede fase in opdracht van de firma Savelkoul vervangen door een nieuwbouw in art-decostijl, naar een ontwerp door de architect Jan Robert Vanhoenacker uit 1933, die aansloot op het gebouw uit 1912. Het complex dat na de Tweede Wereldoorlog meerdere verbouwingen onderging, is gerenoveerd tot woningen naar een ontwerp door de architect Christine Conix uit 1997.

Het Savelkoulgebouw uit 1912 is de enige realisatie van Julien Van de Kerckhove in Antwerpen. Over het verdere oeuvre van de in Doornik gevestigde architect is niets bekend. De Savelkoulbuilding uit 1933 behoort tot het latere oeuvre van Jan Vanhoenacker, ontstaan na de periode waarin hij geassocieerd was met John Van Beurden en Jos Smolderen. Samen of in wisselende combinaties brachten de drie architecten vanaf 1920 tot begin jaren 1930 een reeks opmerkelijke bouwprojecten tot stand in Antwerpen, met als uitschieters de Boerentoren en het Century Hotel aan de De Keyserlei. Actief sinds 1900, lag het zwaartepunt van Vanhoenackers productie vóór de Eerste Wereldoorlog echter in zijn geboortestad Kortrijk, waar hij onder meer tekende voor de Stadsschouwburg in neo-Vlaamserenaissance-stijl. De Beurs voor Diamanthandel in de Pelikaanstraat, een monumentaal complex in beaux-artsstijl dat hij samen met Van Beurden ontwierp, geldt als zijn eerste belangrijke realisatie in Antwerpen. Het "Century Tourist" bank- en hotelcomplex in de Pelikaanstraat, staat aan het begin van de evolutie richting behoudend modernisme, die Vanhoenacker omstreeks 1930 zou inzetten.

Architectuur

Savelkoulgebouw uit 1912

Gebouw met een gevelbreedte van acht traveeën, omvat vier bouwlagen en een terugwijkende attiekverdieping onder een plat dak. De lijstgevel onderscheidt zich door een verzorgd parement uit witte natuursteen, met gebruik van blauwe hardsteen voor het portaal en de puilijst, en rood graniet voor panelen op de penanten en lateien, vensteromlijstingen en composiete halfzuilen in het middenrisaliet, en de bekleding van de winkelpui. De van oorsprong volledig opengewerkte pui, die rust op een zwart granieten plint met smeedijzeren keldertralies, werd in 1933 licht aangepast met een korte luifel en nieuwe bovenlichten. Geleed door de puilijst, beantwoordt de compositie van de bovenbouw aan een volkomen symmetrisch opzet voor wat de zeven rechter traveeën betreft, geflankeerd door het geblokte poortrisaliet in de linker travee. Dit laatste markeert de toegang tot de kantoren op de bovenverdiepingen, en is gevat in een brede kwarthol geprofileerde omlijsting met sluitsteen en guirlandes; fraaie smeedijzeren vleugeldeur met waaier. Het balkon met balustrade erboven, rust op met stafwerk, rozetten en chutes versierde Lodewijk XVI-consoles. De overige traveeën worden geritmeerd door een middenrisaliet met een entablement en balkon op consoles, smeedijzeren of geajoureerde borstweringen, en hoekrisalieten met oplopende omlijstingen, een entablement of guirlande. Verdiepte gevelvelden bundelen de tussenliggende traveeën, waarvan de vensters worden gekantonneerd door composiete halfzuilen, en de borstweringen oorspronkelijk publicitaire panelen droegen. Verder beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van rechthoekige vensters, en bekroond door een architraaf met cartouches, en een attiekbalustrade met siervazen op de postamenten, vóór de terugwijkende attiekverdieping. In het gevelontwerp wordt deze laatste bekroond door een publicitaire attiek. Bewaard vensterschrijnwerk met typische roeden op de eerste verdieping.

Geflankeerd door de kantoorvestibule en de traphal met lift, besloeg de winkelruimte volgens de bouwplannen de volledige begane grond, gedragen door een kolommenstructuur, met een bovenlicht in de middenzone, paskamers en kantoren achteraan. De bovenverdiepingen, waarvan de plattegronden in het bouwdossier ontbreken, bestaan uit kantoorsuites, gegroepeerd in twee vleugels met middengang en sanitair.

Savelkoul Building uit 1933

Afgeschuind hoekgebouw met een gevelbreedte van in totaal eenentwintig traveeën, dat vier bouwlagen en een terugwijkende attiekverdieping omvat onder een plat dak. Het gevelfront met een gecementeerde bekleding in simili-natuursteen, trekt zijde Kipdorp in de drie rechter traveeën de opstand uit 1912 door, ook hier verlevendigd met panelen uit rood graniet. De vijf linker traveeën onderscheiden zich door een eigentijds karakter, met het nieuwe winkelportaal en een bovenbouw opgevat als bow-window bekroond door het opschrift: “SAVELKOUL BUILDING”. Sober van opzet zijn de afgeschuinde hoektravee en de opstand in de Paternosterstraat, met een vlakke behandeling en regelmatige vensterregisters, geritmeerd door lisenen. Omlopende, opengewerkte winkelpui, verticaal ingedeeld door penanten uit rood graniet, en horizontaal door een korte luifel, waarboven bovenlichten met horizontale roedeverdeling.

Volgens de bouwplannen sloot de winkelruimte op de begane grond aan bij de bestaande winkel, met een nieuw winkelportaal, een T-vormig bovenlicht in de middenzone, en een dienstingang in de Paternosterstraat. De bovenverdiepingen waren ingedeeld in kantoorsuites met sanitair, ontsloten door een centrale gang, waarbij de conciërgewoning gespreid over drie bouwlagen de noordoosthoek innam.