"Mercator-Orteliushuis" mede genoemd naar de Antwerpse cartograaf en geograaf Abraham Ortelius (Antwerpen, 1527-Antwerpen, 1598) die hier zou gewoond hebben; in werkelijkheid woonde hij in het nummer 43 van de Kloosterstraat, een pand gesloopt in 1937.

Historiek

Complex herenhuis met vier vleugels rond een binnenplaats, dat in kern opklimt tot 1547 en 1555 volgens de datering in een gevelsteen op de binnenplaats en in twee balksloffen. In 1619 werden belangrijke veranderingswerken uitgevoerd op last van de toenmalige eigenaar Peter Paschier de Deckere. In 1698 liet de koopman Norberto Schut het traditionele U-vormige complex aan de oostzijde afsluiten met een vierde vleugel in laat-barokstijl, naar plannen toegeschreven aan de Antwerpse beeldhouwer-architect Hendrik Frans Verbruggen. Het pand raakte daarna stilaan in verval. In 1943 werd het opgekocht door de Vereniging van Historische Woonsteden die het ter beschikking stelde van de Société Royale de Géographie d'Anvers. Op 8 februari 1946 bij Koninklijk Besluit beschermd, werd het Mercator-Orteliushuis in 1950 geschonken aan de Stad Antwerpen, en in 1952-1953 onder leiding van architect Frank Blockx gedeeltelijk gerestaureerd. Tijdens de jaren 1970 volgde de restauratie van de gevels aan de binnenplaats en de achterbouw onder leiding van ingenieur-architect Roger Verdun.

Architectuur

Aan de westzijde huidige hoofdingang met brede doorgang naar de trapezoïdale binnenplaats. De zuid- en zuidwestzijde worden geflankeerd door ruime traditionele vleugels, vermoedelijk overeenstemmend met de oorspronkelijke ordonnantie. De noord- en noordwestzijde zijn omgeven door kleinere vertrekken als resultaat van 19de- en 20ste-eeuwse verbouwingen. Symmetrisch opgebouwde barokke oostvleugel met uitspringende voorbouw aan de binnenplaatszijde waarachter centrale gang en twee quasi vierkante vertrekken. Achtergevel - oorspronkelijk bedoeld als nieuwe voorgevel - met tuin (voorplein), die vroeger vermoedelijk werd afgesloten door een verdwenen koetspoort aan de Lange Ridderstraat (tussen de nummers 24 en 30).

Straatgevel

Ingrijpend gerestaureerde straatgevel van acht traveeën en twee bouwlagen onder een leien schilddak met drie kapellen en een getrapt dakvenster van vijf treden met drie overhoekse topstukken. Parement van Ledezandsteen, in de 17de eeuw voor de achtergevel van de oudere woning geplaatst; gekenmerkt door een hoge sokkel, druiplijsten, steigergaten en diverse ankers. Wigvormig ontlaste kruis- en kloosterkozijnen, met tralies op begane grond en verlaagd op de tweede bouwlaag (zie dubbel ontlastingssysteem) om de plaatsing van versierde plafonds mogelijk te maken. Top met Antwerps drielicht en luik, afgelijnd door middel van druiplijsten. Hardstenen deuromlijsting in barokstijl uit de 17de eeuw: geblokte rondboog begrepen in een geprofileerde spiegelboog met neuten, imposten, bewerkte sleutel en waterlijst; zwikken versierd met krulwerk. Houten vleugeldeur met gesculpteerde makelaar.

Binnenplaats

Binnenplaats omgeven door drie verankerde lijstgevels van respectievelijk vijf, drie en zes traveeën en twee bouwlagen onder leien zadeldaken waarin vier getrapte dakvensters met schouderstukken. Traditionele bak- en zandsteenstijl van omstreeks 1550, horizontaal gemarkeerd door een zandstenen sokkel, speklagen, druiplijsten en een rij steigergaten onder de holronde daklijst. Wigvormig ontlaste kruiskozijnen en dito bolkozijnen in de toppen (vensterkruisen grotendeels vernieuwd). Westvleugel met gedrukte spitsboogvormige doorgang naar de straat in deels geprofileerde omlijsting, steunend op imposten; hierboven gevelplaat met jaartal 1547. In de zuidgevel: gedrukte spitsboogpoort in zandstenen omlijsting met uitgeholde dagkanten. In de noordgevel: rechthoekig deurtje in geprofileerde hardstenen omlijsting met oren, neuten en waterlijst.

Oostgevel in late barokstijl van 1698,gedateerd in de attiek. Drie traveeën en twee bouwlagen onder leien schilddak. Zandstenen lijstgevel met middenrisaliet: op de begane grond, rechthoekige poort in klassiek hardstenen omlijsting bekroond door een zwaar balkon op gegroefde consoles met schelp en rozet; de fraaie opengewerkte borstwering wordt herhaald voor de flankerende vensters. Spiegelboogvormig deurvenster in omlijsting met sterk geprofileerd beloop omgeven door uitstralende bossages. Links en rechts van het risaliet, hoge rechthoekige vensters in geriemde omlijsting waarboven gekorniste daklijst. Aan de voet, twee laat-barokke beelden in Gothardsteen met voorstelling van Bacchus en Venus, toegeschreven aan Jan Claudius de Cock (1668-1735). Een gekorniste kroonlijst op klossen, en een attiekbalustrade met jaarsteen "MDCXCVIII" in het risaliet, bekronen het geheel dat een sterke Lodewijk XIV-invloed uitstraalt.

Tuingevel

Barokke tuingevel van zeven traveeën, twee en een halve bouwlaag hoog onder een leien schilddak. Lijstgevel met parement van bak- en natuursteen, geritmeerd door kolossale pilasters met composietkapiteel ter hoogte van de halve verdieping. Afsluiting met een zware, gekorniste kroonlijst, waarboven een breed driehoekig fronton. Accent op de middentravee door een rechthoekige poort in geriemde omlijsting op neuten. Aflijnende gekorniste waterlijst die als balkonplaat dient; de vroegere borstwering is verdwenen. Deurvensters in geprofileerd beloop met middenkalf op kraagstenen waarboven blind paneel. De overige vensters zijn wigvormig ontlaste kruiskozijnen of vlak omlijste rechthoekige vensters.

Interieur

In de west- en oostvleugels: fraaie plafonds uit de 18de eeuw met stucdecor van casementen en elipsen waarin bloemen, ranken en vruchten, gekopieerd op de kastelen van Machelen en/of Chimay. In de zuidvleugel: houten zolderingen met gesculpteerde balksloffen.