Huis zogenaamd "De gulden mortier", in traditionele bak- en zandsteenstijl met authentiek winkelinterieur van Bakkerij Goossens uit de jaren 1930.

Context en historiek

Het pand "De gulden mortier" dateert in kern wellicht uit het vierde kwart van de 16de eeuw. In de Ketgen wijkboeken wordt voor de Ghulden mortier een verkoop genoteerd op 2 januari 1597. Ook in de latere wijkboeken verwijzen verschillende vermeldingen naar transacties in de 17de en 18de eeuw met een laatste notering einde 1795.

In 1849 vraagt A. Schalken toelating tot het plaatsen van een vitrine. Dat jaar werd de winkel ook gebruikt door horlogemaker L. Hombergen, wat blijkt uit zijn aanvraag tot het plaatsen van een zonnescherm. De gevelschets uit 1849 toont een woning met drie bouwlagen onder zadeldak; met op de begane grond centraal een toegangsdeur geflankeerd door twee vensters waaronder verhoogde kelderopeningen. De huidige trapgevel wordt op deze schets niet weergegeven.

Dat A. Schalken bakker was van beroep en zijn bakkerij op dit adres was gevestigd, blijkt uit een aanvraag uit 1854 van Karel De Keyser. Hij kocht de oude bakkerij van bakker A. Schalken en wenste op dit adres een eigen bakkerij verder te zetten. Datzelfde jaar bekomt Karel De Keyzer dan ook toelating tot het plaatsen van een nieuwe oven "in den gewelfden kelder tegen de straat". In 1872 vraagt De Keyser om een bijkomende vitrine te plaatsen. Het ontwerp toont centraal een toegangsdeur met aan weerszijden een uitstalraam met verhoogde kelderopeningen.

Vanaf 1894 wordt in de bouwvergunningen verwezen naar de naam Goossens wanneer bakker Philippus Goossens toelating krijgt tot het plaatsen van een zonnescherm. De daaropvolgende bouwaanvragen ingediend in 1896, 1908 en 1925 hebben betrekking op werken aan de oven en de verbouwingen aan de kelderverdieping die hiermee gepaard gaan.

Een grondplan uit 1927, gevoegd bij een aanvraag voor een elektromotor voor rekening van Ferdinand Goossens, is een weergave van de huidige gekende situatie met een winkel aan de straatzijde, twee achterliggende kamers en ernaast een gang naar de achtergelegen koer met aansluitend een keuken.

Fotomateriaal uit 1924 toont een bepleisterde gevel met op de begane grond een winkelpui met houten raamomlijstingen en centraal een dubbele toegangsdeur met verdiepte panelen. De raamopeningen op de verdiepingen hadden smeedijzeren borstweringen en rolluikkasten versierd met guirlandes en in de trapgevel zit een drielicht met luik geflankeerd door twee betraliede vensters.

In 1931 wordt de zolderverdieping onder zadeldak verbouwd tot een mansardeverdieping die aan de straatzijde wordt bekleed met schaliën. De gevel krijgt het huidige uitzicht wanneer in 1931 vergunning wordt verleend voor het afkappen van de bepleistering en het jaar daarop voor het wijzigen van de vitrine-omlijsting. Beide plannen uit 1931 zijn een ontwerp van Jan Smits.

Naast kleinere bouwprojecten verleende bouwmeester Jan Smits zijn medewerking aan een aantal grote projecten waaronder het Sint-Lievenscollege te Antwerpen dat hij samen met Jef Huygh en Flor Van Reeth omstreeks 1929 ontwierp. Samen met vader H. Smits realiseerde hij tevens de Biscuiterie Parein aan de Brusselstraat in Antwerpen en de heropbouw van voor- en oostgevel van het Hotel du Bois in de Lange Nieuwstraat.

Exterieur

Traditioneel diephuis van drie traveeën en drie bouwlagen, onder een leien mansardedak. Gerestaureerde en aangepaste trapgevel van acht treden met topstuk in traditionele bak- en zandsteenstijl met bewerkte muurankers. Bouwmaterialen en -technieken wijzen op een kern die wellicht dateert uit het vierde kwart van de 16de eeuw.

Anno 1925 nog een bepleisterde bovengevel op de tweede en derde bouwlaag, nadien geopend door lage rechthoekige vensters met wigvormige ontlastingslintelen, op de hoogste verdieping gevat tussen kwartholle penanten op doorlopende dorpels. In de tweeledige top met bewaarde ordonnantie, een lager geplaatst middenluik en twee flankerende vensters onder een hoger rechthoekig luik. Behouden zandstenen, kwarthol geprofileerde negblokken, omlopende waterlijstjes en overhoeks topstuk. De ramen op de verdiepingen bevatten glas-in-loodbeglazing.

De huidige winkelpui dateert uit de jaren 1930 en werd toen volledig bekleed met zwarte Labrador-marmer. In het bovenvlak het opschrift "Goossens" in een koperen belettering. De centrale dubbele toegangsdeur met bovenlicht wordt geflankeerd door twee etalages. Het metalen buitenschrijnwerk bleef behouden. De zone onder beide etalages vertoont rechthoekige uitsparingen waarbij links een metalen luik werd geïntegreerd dat toegang geeft tot de kelder.

Winkelinterieur

Het huis is opgericht op een geknikt perceel en beslaat de volledige perceeloppervlakte. De winkelruimte neemt aan de straatzijde de volledige gevelbreedte in. Aansluitend aan de winkelruimte links een enfilade van twee kamers en rechts een gang die leidt naar een overdekte koer met achterliggende werkplaats. De trap naar de verdiepingen situeert zich in een uitsparing tussen beide kamers en is toegankelijk via de gang.

De winkelruimte op de begane grond beslaat een rechthoekig grondplan. De wanden zijn bekleed met Franse Lunel-marmer en de wit-grijze vloertegels zijn vervaardigd door het bedrijf Céramique Nationale de Welkenraedt. Aan de straatzijde is in de vloer een luik verwerkt dat winkel, kelder en straat met elkaar verbindt.

Een neoclassicistische deuromlijsting met bovenlicht in geëtste beglazing scheidt de winkelruimte van de achterliggende vertrekken. Boven de toegangsdeur naar de gang is een Mariabeeldje met verlichting aangebracht.

Het meubilair omvat twee nagelvaste toonbanken met etalagemeubelen en wandrekken. De twee toonbanken aan weerszijden van de ingang hebben een bekleding in marmer op een donkere plint. Beide toonbanken vormen elk een L-vormig geheel met het aansluitende etalagemeubel dat net zoals de toonbanken is afgewerkt met identieke marmerbekleding.

De ruimte onder toonbank en etalage omvat naast kastruimte en uittrekbare werkbladen ook een afzonderlijke schuif waarin vroeger bloem werd bewaard bestemd voor losse verkoop.

Op de toonbanken en in de etalage een vitrine-opbouw gevat in een metalen frame. Het geheel is verankerd in de muren en op de toonbank. Tegen de linkermuur en aansluitend aan het etalagemeubel een lage gesloten kast met marmeren blad en een rek. Het metalen rek met sierlijk uitgevoerde schapdragers werd gerecupereerd van de oude etalage-inrichting die tot de verbouwing in de jaren 1930 dienst deed. Achter de toonbank rechts een wit geschilderd houten wandrek voor het uitstallen van brood.

Door wegname van de tussendeuren werd de oorspronkelijke winkel uitgebreid met de vroegere leefruimte. In deze ruimte wordt één wand volledig ingenomen door nagelvaste inbouwkasten. De oorspronkelijk houten vloer werd hier vervangen door een hedendaagse tegelvloer.