Historiek en context

Herenhuis in beaux-artsstijl, naar een ontwerp door de architect Joseph Hertogs uit 1900. Opdrachtgever was de wolkoopman en -makelaar Adolphe “Evrard” Joseph Havenith (Antwerpen, 1839-Antwerpen, 1933), derde zoon van de uit Eupen afkomstige ondernemer Pierre Joseph Havenith (1795-1880) die zich in 1819 in Antwerpen gevestigd had. Evrard Havenith huwde op 1 juni 1875 met Elisabeth Eugénie van den Bergh (Antwerpen, 1850-Antwerpen, 1920), die vijf kinderen ter wereld bracht, geboren tussen 1876 en 1883. Elisabeth Havenith-van den Bergh was de zus van Henriëtte Mayer-van den Bergh, die Hertogs in 1901 opdracht gaf voor de bouw van het Museum Mayer van den Bergh in de Lange Gasthuisstraat. Het monumentale pand huisvest vermoedelijk sinds de late jaren 1930 kantoren, met een nieuwbouwvleugel op de binnenplaats.

Actief vanaf omstreeks 1885, geldt Joseph Hertogs als een van de meest succesvolle architecten in Antwerpen. Zijn loopbaan in dienst van de vermogende, overwegend liberale mercantiele burgerij, leverde een vijfhonderdtal bouwprojecten op, vooral burger-, heren- en landhuizen, winkels- en warenhuizen, kantoor- en bankgebouwen. Deze evolueren van eclecticisme en neorenaissance, naar een klassiek geïnspireerde beaux-artsstijl. Vroeg in zijn loopbaan liet hij zich al opmerken met de synagoge Shomre Hadass uit 1891-1893 in de Bouwmeestersstraat. Omstreeks de eeuwwisseling, zijn rijpe eclectische periode, drukte hij met monumentale bouwwerken als het Hansahuis uit 1897/1901 op de hoek van Suikerrui en Ernest Van Dijckkaai en Grands Magasins Leonhard Tietz uit 1900 aan de Meir, zijn stempel op het Antwerpse stadsbeeld. De beaux-artsstijl van het hotel Havenith-van den Berg, ontleend aan de régence- en rococostijl, sluit aan bij een reeks residentiële ontwerpen uit de jaren 1890, periode waarin Hertogs verbouwingswerken uitvoerde aan het Osterriethhuis op de Meir, de laatste belangrijke realisatie van architect Pieter van Baurscheit de Jonge. Daartoe behoren het verdwenen hotel weduwe Emile della Faille-Van Eersel uit 1892 en het hotel Good-Engels uit 1896 aan de Koningin Elisabethlaan, en het hotel Auguste Grisar uit hetzelfde jaar aan de Louiza-Marialei. Deze voorbeelden liepen vooruit op de ruimere verspreiding die het neorococo en de neorégence in de Antwerpse residentiële architectuur zouden kennen tijdens het decennium voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog.

Architectuur

Met een gevelbreedte van vijf traveeën, omvat de rijwoning een souterrain en drie bouwlagen onder een zadeldak. De statige lijstgevel onderscheidt zich door een verzorgd, met rocailles geornamenteerd parement uit witte natuursteen, op een geprofileerde plint uit blauwe hardsteen. Tweeledig van opzet, is de opstand opgebouwd uit de pui met schijnvoegen en puilijst, die als sokkel fungeert voor de bovenbouw in kolossale orde. De compositie legt de klemtoon op het portaalrisaliet in de rechter travee, dat wordt gemarkeerd door een hoog rondboogportaal in kwarthol geprofileerde omlijsting, bekroond door een cartouchesleutel met mascaron en voluutvormige klauwstukken waartussen een veld met vlechtwerkpatroon. Verder beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van steekboogopeningen, de bovenvensters gevat in oplopende, vlakke omlijstingen. Waterlijsten, cartouchesleutels, oren met drop, gewelfde, doorgetrokken lekdrempels, en bewerkte borstweringen tussen voluten, in het risaliet uitgewerkt tot een Frans balkon, accentueren de bel-etage. Het decor blijft beperkt tot cartouchesleutels, bewerkte onderdorpels en een waterlijst in het risaliet op de tweede verdieping. Een klassiek hoofdgestel met bewerkte spiegels in de fries en een gekorniste houten kroonlijst vormt de gevelbeëindiging; hierboven twee fraaie oeils-de-boeuf en een korfbogige dakkapel in het risaliet, versierd met een sluitsteen, guirlandes en klauwstukken, uitgevoerd in witte natuursteen. Het sierlijke smeedwerk van de vleugeldeur met initialen EH van bouwheer Evrard Havenith, de parapetten, tralies van souterrain- en benedenvensters zijn bewaard, evenals het gevernist houten vensterschrijnwerk.