Neoclassistische enheidsbebouwing van rijwoningen op de hoek van Mechelseplein en Sint-Jorispoort, opgetrokken door het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen van Antwerpen vanaf 1825. Het betrof van bij oorsprong vermoedelijk winkelhuizen met insteekverdieping, waarvan de pui doorlopend werd geritmeerd door pilasters met sokkel en lijstkapiteel, ingevuld met winkelramen en -deur met insteek. Bouwhistorisch onderzoek in de jaren 1970 zou een traditionele kern hebben uitgewezen, te dateren in de tweede helft van de 16de eeuw. Het vastgoedproject kwam tot stand aan de west- en de zuidrand van het domein van het Sint-Elisabethgasthuis, aansluitend op het later opgetrokken poortgebouw (1836). Oorspronkelijk telde het complex minstens vierentwintig gekoppelde woningen, waaronder een afgeschuind hoekhuis. In de jaren 1872 tot 1876 werden de winkelpuien systematisch vernieuwd, met opheffing van de insteekverdieping. Opdrachtgever van deze ingrepen was het Bestuur der Burgerlijke Godshuizen dat de panden verhuurde; uit de bouwdossiers vallen ontwerper noch aannemer af te leiden. Het pand uiterst links (Mechelseplein 1) verdween in 1913 voor de bouw van de ambtswoning van de hoofdapotheker van het Sint-Elisabethgasthuis door Ferdinand Dermond, de twee aanpalende panden (Mechelseplein 3-5) in 1946 voor het ‘begrafenisdienstgebouw’ door Fritz Van Averbeke. Oorspronkelijk bepleisterd en beschilderd, werden de gevels vermoedelijk in de naoorlogse periode gedecapeerd. In één van de panden, Sint-Jorispoort 5, is de tabakswinkel Meinertzhagen gevestigd, met een authentiek winkelinterieur.

Eenheidsbebouwing

Met een gevelbreedte van elk twee traveeën, omvatte de rijwoningen drie bouwlagen onder een zadeldak; het afgeschuinde hoekpand telde oorspronkelijk vier traveeën (cf. gedichte vensters), twee panden telden drie traveeën (Mechelseplein 1 en 15). De lijstgevels, opgetrokken uit rood baksteenmetselwerk in kruisverband, zijn opgebouwd uit regelmatige registers van naar boven toe verkleinende rechthoekige vensters met individuele hardstenen lekdrempels. De houten kroonlijst op klossen als gevelbeëindiging, is vermoedelijk het restant van een eenvoudig, klassiek hoofgestel. Van de winkelpuien die in de jaren 1872-1876 in de heersende neoclassicistische stijl werden vernieuwd, zijn er nog dertien bewaard: Mechelseplein nummers 7 (1873), 13 (1873), 15-17 (1872) en 19 (1876), Sint-Jorispoort nummers 1 (1873), 3 (1874), 5-7 (1875), 9 (1874), 11 (1873), 13 (1873) en 25 (1873). De overige zijn tijdens het interbellum of in de naoorlogse periode volledig verbouwd. Het betreft winkelpuien met vitrine en zijportaal, met een bewerkte plint uit blauwe hardsteen, bewerkte pilasters, een entablement veelal met consoles, een vitrine en winkeldeur uit houten schrijnwerk. De pui van het afgeschuinde hoekpand onderscheidt zich door een rondboogportaal met voluutsleutel en imposten, gekoppelde pilasters en een second-empire getint decor met rozetten. In Sint-Jorispoort 5 is behalve de winkelpui ook een gaaf bewaard winkelinterieur aanwezig van de tabakswinkel Meinertzhagen.

Tabakswinkel Meinertzhagen

Op de gelijkvloerse verdieping van Sint-Jorispoort 5 wordt tabakswinkel Meinertzhagen uitgebaat.

Sinds 1875 is er sprake van een tabakshandelaar. Het bevolkingsregister van 1866-1880 vermeldt een zekere De Beukelaer op het nummer 7 van de Sint-Jorispoort. In 1885 vestigt L. Giliams zich op nummer 7 met fabricage en handel in sigaren om uiteindelijk in 1894 op het nummer 5 genoteerd te staan in de adresboeken Ratinckx van die jaren. Wellicht verhuisde Giliams dus naar het buurhuis ofwel wijzigde het huisnummer.

De opvolger van Giliams was Willemsen. Met grote zekerheid vervaardigde hij sigaren in een atelier in de kelder. Sinds 1927 vestigde de familie Meinertzhagen zich op dit adres. Tegenwoordig houdt de 90-jarige dochter nog steeds de winkel draaiende. Het is één van de laatste tabakswinkels in Antwerpen.

De winkelpuien van deze eenheidsbebouwing werden in serie ontworpen, de nummers 5 en 7 hebben eenzelfde ontwerp. De neoclassicistische winkelpui zoals ze voorkomt op een tekening in een bouwdossier van 1875, is nagenoeg onveranderd. Enkel het rolluik werd gewijzigd in 1919: van een verticaal luik (kon oprollen in zijkant), naar een horizontaal luik. Zeer vaag zijn nog geschilderde letters te bespeuren op de blauwe hardstenen sokkel: "Tabak..."

Kleine handelsruimte met nagenoeg vierkant grondplan van zo’n 12 m2. Opvallend hoog plafond, in 1875 werd hiervoor een entresol gedeeltelijk weggenomen. Een raam van een 'hangkamer' geeft uit op de winkel. De vloer bestaat uit cementtegels met kruismotief. Boven de open rekken zijn de muren bekleed met behangpapier, daterend uit jaren 1920. De zoldering is vlak bepleisterd.

Twee nagelvaste, geschilderde houten toonbanken staan in L-vorm opgesteld. Eenvoudig van ontwerp, twee verdiepte panelen met middenstijl en wit marmeren blad bovenop. Open rekken tegen de wanden reiken tot driekwart van de muurhoogte. Crèmekleurig geschilderde planken met bruin geschilderde kopse kanten. Veel rekken zijn verscholen achter reclamepanelen. Het rek achter de toonbank heeft in het onderste register legplanken die afgeschermd worden met een wit gordijntje. Op de rekken bevinden zich nog enkele metalen tabakspotten.

Tussen de etalage en winkel bevindt zich een houten afscherming. Deze is fraai versierd met centraal een gebroken fronton met gesculpteerde tabakspot. De geprofileerde afdeklat van het scherm wordt gedragen door een serie kleine gesculpteerde vaasjes of tabakspotten. De houten achterwanden van het scherm werden ingevuld met gebisouteerde spiegels. In het middelste segment zijn twee smeedijzeren steunen aangebracht waar wellicht een (intussen verdwenen) glazen tablet op rustte. Om de etalage visueel te vergroten, werd ze opgedeeld in compartimenten die aan beide kanten bekleed zijn met spiegels. De vloer van de etalage bestaat uit hout (is momenteel bedekt). Aan winkelzijde is het hout van het scherm geschilderd.

Aan het plafond hangt een porseleinen lampenkap met gloeilamp. Boven de etalage zijn TL-lampen bevestigd. Tussen de winkel en de living bevindt zich een dubbele paneeldeur waarvan het bovenste deel ingevuld is met geëtst glas. Het afgebeelde tafereel stelt een rijk gevulde vaas voor met bloemen en draken.

Achter de winkelruimte is een kleine living met kolenkachel. De wanden zijn er bekleed met Lincrusta-behang (een afgeleide van linoleum), hier een imitatie van leder, geschilderd in bruin en groen. Daarachter een ondiepe veranda met toilet en keuken. Op de tussenverdieping bevindt zich een slaapkamer. De eerste en tweede verdieping zijn ongebruikt.