Historiek en context

Geheel van oorspronkelijk zes gekoppelde winkelhuizen in neo-Vlaamserenaissance- en neoclassicistische stijl op de hoek van Nationalestraat en Steenhouwersvest, in 1882 opgetrokken door Hubert Pierquin. Vier panden (Nationalestraat 18-22 en 26) zijn op de winkelpuien na gaaf bewaard, één pand (Nationalestraat 24) kreeg in 1926 een nieuwe gevelbekleding in art decostijl, het afgeschuinde hoekhuis (Steenhouwersvest 54) werd in 1961 gesloopt voor een nieuwbouwpand. Het ensembles vormt een representatief voorbeeld van de eenheidsbebouwing naar Parijs voorbeeld, die Pierquin bij de aanleg van de Nationalestraat voor ogen stond.

De Parijse 'entrepreneur' Hubert Pierquin verwierf in 1876 van de stad Antwerpen de concessie voor de aanleg en de verkaveling van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat in het Sint-Andrieskwartier. Tussen 1879 en 1886 voerde hij in eigen beheer ook achttien bouwprojecten uit in de nieuw aangelegde straten, goed voor in totaal 68 winkelhuizen. Voor het eerste van deze reeks, ook het allereerste nieuwbouwproject in de Nationalestraat, deed Pierquin in 1879 eenmalig beroep op een lokale architect, Ferdinand Hompus. Uit geen van de bouwdossiers van de latere projecten, die uit de jaren 1881 tot 1886 dateren, valt de ontwerper af te leiden. Wellicht gaat het om Pierquin zelf, die behalve als aannemer mogelijk ook als architect actief was. Van de achttien bouwprojecten zijn er tien geheel of gedeeltelijk bewaard. Behalve de winkelhuizen door Hompus en het ensemble Nationalestraat 18-26, betreft het Nationalestraat 15-25 en 55-59, Nationalestraat 43-53, Sint-Antoniusstraat 1 en Sleutelstraat 2, Nationalestraat 74-80 en Frankenstraat 15-19 en 20-22, Steenhouwersvest 65 en Kammenstraat 24, en Steenhouwersvest 44-46. De overige acht bouwprojecten die zich op één na in het eerste straatgedeelte van de Nationalestraat bevonden, tussen de Groenplaats en de kruising van Lombardenvest, Kammenstraat en Steenhouwersvest, zijn volledig gesloopt. De panden beantwoorden aan een standaardprogramma met een winkel op de begane grond, en vermoedelijk huurkwartieren op de bovenverdiepingen, ontsloten door een zijdelings ingeplante inkom- en traphal.

Architectuur

Het geheel bestond oorspronkelijk uit een afgeschuind hoekhuis in neoclassicistische stijl van zeven traveeën, twee individueel behandelde rijwoningen van twee traveeën in neo-Vlaamserenaissance-stijl, twee identieke rijwoningen en een individueel behandelde rijwoning van drie traveeën in neoclassicistische stijl, alle vier bouwlagen hoog, het hoekhuis onder een mansardedak, de rijwoningen onder zadeldaken.

Nummers 18-20

De rijwoningen in neo-Vlaamserenaissance-stijl onderscheiden zich door een verhoogde halsgevel, met parement uit rood baksteenmetselwerk in kruisverband met knipvoegen. Van witte natuursteen is gebruik gemaakt voor de waterlijsten, balkons, platte banden, hoekkettingen, vensteromlijstingen, balkons, balustraden, voluten en topstukken. Geleed door waterlijsten, kordonvormende lekdrempels en het gevelbrede balkon van de tweede verdieping, beantwoorden beide opstanden aan eenzelfde schema met verschillen in de detailuitvoering. Zo onderscheidt het linker pand (nummer 20) zich door hoekkettingen, en het rechter pand (nummer 18) door platte banden die uitstralen boven de rondboogvensters van de derde verdieping. De gevelbrede balkons met balustrade rusten op voluutconsoles met wortelmotief. Verder registers van rechthoekige vensters, op de derde verdieping met balustrade. De getrapte geveltoppen rusten op voluten, en zijn versierd met smeedijzeren sierankers en topstukken, overhoeks met bol in het linker pand. Zij worden geopend door een rondboogvenster, respectievelijk met balustrade en diamantkoppaneel op de borstwering. Stangvormige parapetten en S-vormig hek tussen de balkons uit smeedijzer. De oorspronkelijk winkelpuien met zij- of middenportaal, hardstenen pilasters en een houten entablement, zijn verbouwd.

Nummers 22 en 26

De rijwoningen in neoclassicistische stijl hebben een bepleisterde en beschilderde lijstgevel, met uitzondering van het later verbouwde nummer 24. Geleed door waterlijsten, kordonvormende lekdrempels en het klassieke hoofdgestel met houten kroonlijst, beantwoorden de opstanden aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van rechthoekige vensters in geriemde omlijsting. Nummer 22 wordt gemarkeerd door een gevelbreed balkon met geëlaboreerde gietijzeren borstwering op de eerste, individuele gietijzeren borstweringen op de tweede, gietijzeren parapetten, onderdorpels en sluitstenen op de derde verdieping, en een kroonlijst op trigliefen. Nummer 26 onderscheid zich door schijnvoegen op de eerste, een axiaal entablement en balkon met gietijzeren borstwering beide op consoles op de tweede verdieping, en een kroonlijst op klossen en tandlijst. De oorspronkelijke winkelpuien met zijportaal en privé-inkom, hardstenen pilasters en een houten entablement zijn verbouwd.

Nummer 24

Oorspronkelijk identiek aan nummer 22, werd in opdracht van Jos. Janssens verbouwd naar een ontwerp door de architect Jean Alphonse Pots uit 1926. De werken betroffen de winkelpui met vlakke marmeren bekleding, zijportaal en lantaarns (verbouwd), de cementbepleistering in imitatie-natuursteen en het smeedwerk van de gevel, en de verbouwing van de huurkwartieren op de verdiepingen met een nieuwe aanbouw voor pomphuizen en wc's. De opstand wordt verticaal geritmeerd door vlakke, oplopende vensteromlijstingen. Typische art-deco-ornamenten zijn de gecanneleerde lateien op de eerste verdieping, medaillons op de borstweringen en chutes op de penanten van de derde verdieping, de gegroefde fries onder de houten kroonlijst met tandlijst en bolconsoles, en de fraai gesmede ijzeren borstweringen en parapetten.