Hoeve "De Zande" (recente benaming). Deze hoeve getuigt van een vroege inpolderingfase van één van de historische polders van Oostende, met name de cireca 1626 definitief drooggelegde "Oude Zandvoordepolder". De huidige hoeve is ontstaan door verbouwingen en vernieuwingen in de 17de, 18de, 19de en 20ste eeuw, en heeft doorheen de tijd haar authentiek karakter van polderhoeve bewaard. Het boerenhuis, het bakhuis, de stallingen, de dwarsschuur, het wagenhuis, de koeienstal en de paardenstal zijn beschermd als monument.

Historiek

Op de kaart van het Brugse Vrije geschilderd door Pieter Pourbus in 1561-1571 is op de plek van deze hoeve reeds bebouwing te zien. Door het doorsteken van de duinen ten oosten van Oostende in 1584 kwam het " 's Heer Woutermansambacht" volledig blank te staan, waarbij ook deze site verdween. Door het aanleggen van de Legaardsdijk in 1626 werd het gebied dat overeenkomt met het huidige Zandvoorde (tussen de Legaardsdijk ten westen en het kanaal Plassendale-Oostende ten noorden), van de Gauwelozekreek afgesloten, waardoor vanaf dan opnieuw bebouwing mogelijk was. Hoeve "De Zande" is wellicht één van de eerste hoeves die in dit gebied is (her)opgebouwd, zie deels bewaarde jaarankers op het boerenhuis.
Deze vanaf de autostrade Brussel-Oostende zichtbare hoeve is het resultaat van twee of drie bouwfases. De witgekalkte bestanddelen van het boerenhuis met jaarankers "16 …" en de koeienstal met geïncorporeerde schuur zijn vermoedelijk in kern 17de-eeuws. Er zijn ons geen 17de-eeuwse kaarten bekend die dit bevestigen. Twee kaarten uit de eerste helft van de 18de eeuw geven de hoeve weer als bestaande uit twee bouwvolumes met daarnaast een grote vijver of poel. Een derde kaart, iets later in dezelfde eeuw te dateren, toont de hoeve als bestaande uit drie bestanddelen, wellicht boerenhuis, stal/schuur en bakhuis, wat overeenkomt met bevindingen ter plaatse (zie beschrijving). Op de kaart van Ferraris (1770-1778) worden vier bouwvolumes afgebeeld, waarbij de dwarsschuur het bijkomende deel is. Opvallend bij deze 18de-eeuwse kaarten is dat er aanduidingen zijn van gedeeltelijke omwalling van de gracht. Deze zijn niet meer aanwezig op kaarten uit de eerste helft van de 19de eeuw, zijnde het Primitief kadasterplan en de Atlas der Buurtwegen (circa 1843). Er is wel een bouwvolume bijgekomen, zijnde een stal ten noordwesten van de stal- en schuurvleugel, die midden 20ste eeuw zal afgebroken worden (1956). In 1875 wordt een belangrijke wijziging uitgevoerd aan het schuur-stalvolume: tot dan toe was dit L-vormig, in 1875 wordt het korte dwarsgedeelte afgebroken en vervangen door een aparte paardenstal ten zuiden van en haaks op het overblijvende volume. In hetzelfde jaar wordt het bakhuis naar het oosten verlengd, de dwarsschuur naar het noorden. In 1951 wordt een deel van het erf onteigend voor aanleg van de snelweg Oostende-Brussel (A10); de gebouwen kunnen blijven staan. In 1956 vindt een modernisering van de hoeve plaats, waarbij aan de noordkant van het erf twee nieuwe loodsen worden gebouwd. Het boerenhuis wordt voorzien van een serre, het stal- en schuurvolume wordt aan beide uiteinden voorzien van een uitbouw.

Beschrijving

Losse lage bakstenen bestanddelen onder zadeldaken (Vlaamse pannen), deels witgekalkt, concentrisch gegroepeerd rondom een smal rechthoekig erf deels geplaveid met kassei en baksteen; opstelling grosso modo teruggaand op de Atlas der Buurtwegen (circa 1843). Achter het boerenhuis, moestuin en restant van boomgaard. Erftoegang ten zuiden, via landweg op de Zandvoordestraat, hekpijlers tussen boerenhuis en paardenstal. Op de zuidoosthoek van het erf, deels onderkelderd boerenhuis van zeven traveeën, teruggaand op een 17de-eeuwse kern zie muurankers "16…" in de achtergevel. Het huis werd wellicht in de 19de eeuw aan de erfzijde verbreed waaruit het huidige dakvolume en de niet-beschilderde erfgevel resulteert: licht getoogde muuropeningen, deur in de vijfde travee, behouden 19de-eeuws beschilderd houtwerk met geprofileerde onder- en tussendorpel, en luiken; arduinen afloopgoot voor watersteen onder de vierde venstertravee. Gekalkte oudere achtergevel: opkamer in de derde en vierde travee + aanpalende hogere opkamer van drie traveeën; steunbeer tussen de vierde en de vijfde travee. Rechthoekige muuropeningen en getoogde keldervensters. Behouden beschilderde wellicht 18de-eeuwse kruiskozijnen met kleine roedeverdeling en schuiframen in de rechter opkamer; voorts houtwerk uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Oudste gedeelte van de gekalkte linkerzijgevel (zie bouwnaad) afgewerkt met twee hoog oplopende steunberen als getuigen van een smallere en scherper oplopende gevel; twee kloosterkozijnen met kleine roedeverdeling in de geveltop. Gewijzigd interieur deels met valse plafonds, doch met duidelijk herkenbare structuur en bouwgeschiedenis zie moerbalk op consoles, dikke muren en gewelfde kelder in het oudste gedeelte. Moderne serre op de zuidoosthoek.
Ten noorden van en parallel met het boerenhuis, groot witgekalkt 18de-eeuws bakhuis, vermoedelijk met 17de-eeuwse kern, links en rechts flankerende staltraveeën uit de 19de eeuw; doorlopend zadeldak (nok evenwijdig met huis). (Licht) getoogde muuropeningen; bij het bakhuis beluikte kloosterkozijnen met schuiframen en kleine roedeverdeling, dakvenster in tuitgevel. Overzoldering van het oude gedeelte door middel van brede troggewelven op overhoekse houten balken; vernieuwde schouw.
Ten noordoosten, hoge en lange dwarsschuur uit de tweede helft van de 18de eeuw, in de tweede helft van de 19de eeuw uitgebreid naar het noorden en vermoedelijk verhoogd. Onbeschilderd bakstenen volume (nok loodrecht op huis) met geïncorporeerde linker kelder en rechter tweeledig wagenhuis; aflijnende overhoekse muizentandfries. Lange erfgevel met hoge schuurpoort, links en rechts geflankeerd door een dubbele rij lichtgleuven, en korfbogige wagenhuispoorten met bakstenen imposten.
Op de noordwesthoek, witgekalkte koeienstal met geïncorporeerd dwarsschuurgedeelte (west). Dit volume gaat terug tot begin 18de of mogelijks zelfs 17de eeuw cf. o.m. de versneden steunberen, de vlechtingen in de oostzijgevel en het gebint. Afscherming van de korfbogige schuurpoorten door middel van vooruitspringende portieken onder afgewolfde zadeldaken. In het stalgedeelte, laadluik met puntgevel, dwarse toegang tot de stallingen in de oostzijgevel: eenvoudige overzoldering door middel van balken met 'diltepersen'. In de schuur, deels bewaard gebint en behouden zuidpoort met klinket en hang- en sluitwerk.

Ten zuiden van laatst genoemd gebouw, aansluitende haakse paardenstalling, als volume reeds aangeduid op het primitief kadasterplan van circa 1835, doch mogelijk herbouwd in de tweede helft van de 19de eeuw. Rechthoekig venstertje met rondbogige ontlastingsboog en druiplijst in de linkerzijgeveltop.

Ten noorden van de koeienstal, open loods uit de jaren 1950.