Historiek

Oorspronkelijk stond hier een kapel, in 1279-1285 vergroot en vernieuwd, in 1305 verheven tot parochiekerk. De huidige kerk in gotische stijl, blijkbaar beïnvloed door de Schelde- en Dendergotiek, dateert van 1336, met inwijding in 1343. Koor, transept en afwerking voorgevel dateren uit de 15de eeuw, ten tijde van Paus Nicolaas (zie pauselijk schild boven ingang). In de tweede helft van de 16de eeuw had de kerk veel te lijden van Spaanse troepen en Geuzen; restauratie en nieuwe inwijding in 1585. In 1659 inkassen van het vervangend barokportaal, in 1643: bouw van de Sint-Jozefskapel (noordzijde) in opdracht van Isabella Danesin.

In 1771 werden een hele reeks veranderingen doorgevoerd, onder meer werden de houten gewelven van zij- en middenbeuken vervangen door bakstenen. Openbaar verkocht in 1797 en opnieuw geopend in 1804. In 1834 bouw van Heilige Antoniuskapel (zuidzijde). In de loop van het vierde kwart van de 19de eeuw werd de kerk volledig gerestaureerd door Ph. Van Boxmeer die de "oorspronkelijke" toestand nastreefde, onder meer verwijderen van barokportaal enzovoort. Heden (1982) algemene restauratie aan de gang onder leiding van architect A. Roose.

Beschrijving

De plattegrond vertoont een driebeukige georiënteerde kruisbasiliek met vierkante kruisingstoren, twee zijkapellen, doopkapel. Zandsteenbouw op dubbele sokkel.

Westgevel: puntgevel met verweerde hogels en kraagstenen, neogotisch spitsboogportaal in sterk geprofileerde omlijsting op sokkel; boogveld boven korfboogdeur omvat drie beeldennissen met heiligenbeelden (oorspronkelijk beelden van de Heilige Familie) op sokkels, baldakijn boven centrale nis; houten poort verrijkt met ijzerbeslag en makelaar met gesculpteerde engel, vierlobmotief in de hoekzwikken. Erboven spitsboogvenster met mooie tracering en maaswerk (vijfpasmotief), lekdrempel. Boven het venster: pauselijk schild van Nicolaas V (zie hoger) bestaande uit tiara en twee sleutels.

Westgevel van de noordelijke zijbeuk gemarkeerd door uitspringende doopkapel van één rechte travee en driezijdige sluiting; spitsboogvensters onder druiplijst.

Westgevel van de zuidelijke zijbeuk met rondvenster, opnieuw geopend tijdens de restauratie in het vierde kwart van de 19de eeuw.

De middenbeuk telt zes traveeën onder leien zadeldak en wordt gekenmerkt door zeldzame rondvensters in de bovenmuren (volgens L. Godenne symbool voor het rad van Sint-Catharina?), opnieuw aangebracht tijdens de restauratie in het vierde kwart van de 19de eeuw. Zijbeuken van zes traveeën onder leien lessenaarsdak; steunberen met dubbele versnijding alternerend met korfboogvensters.

Aan de noordzijde en aansluitend bij transept: Sint-Jozefskapel van drie traveeën onder schilddak (leien), geritmeerd door dubbel versneden steunberen en gedrukte spitsboogvensters onder doorgetrokken druiplijst. Toegemetst venster in de westmuur met sporen van oorspronkelijk maaswerk; 19de-eeuwse bijbouw tegen westgevel.

Aan de zuidzijde en eveneens aansluitend bij transept: kleinere Sint-Antoniuskapel, eveneens van drie traveeën onder schilddak (leien); korfboogvensters met doorlopende imposten; blind korfboogvenster in westgevel.

Kruisbeuk van één uitstekende travee onder zadeldak (leien); spitsboogvenster en bewaarde omlijsting van vroegere zijingang zowel in noordelijke als zuidelijke puntgevel; in laatstgenoemde ingemetselde grafsteen met reliëf. Vierkante kruisingstoren met aan elke zijde twee spitsboogvormige galmgaten onder doorgetrokken druiplijst, ingesnoerde naaldspits.

Half ingebouwde ronde traptoren van drie geledingen onder lessenaarsdak (leien) in oksel van noordelijke transeptarm en koor.

Koor van drie rechte traveeën en driezijdige sluiting, gestut door vier versneden steunberen. Spitsbogige transept- en koorvensters met doorgetrokken lekdrempel en druiplijst eveneens doorlopend over penanten en steunbeerkoppen; bekronende hogel, vernieuwd maaswerk.

Interieur

Sober interieur: eenvoudige opstand, bepleisterde wanden en scheiding tussen midden- en zijbeuken door middel van opnieuw gevoegde zandstenen spitsboogarcades op dito zuilen met Brabants koolbladkapiteel op achtzijdige sokkel. Rondvensters in zandstenen omlijsting en voorzien van maaswerk met drielobmotief. Overkluizing met houten tongewelf in midden- en kruisbeuk als resultaat van de restauratie in het vierde kwart van de 19de eeuw, half tongewelf in de zijbeuken, deels gedragen door de bundelpijlers van de spitsboog- en korfboogarcade die de scheiding vormen met respectievelijk de Sint-Jozefskapel en de Sint-Antoniuskapel. Bepleisterd kruisribgewelf met sleutel, waarvan de ribben uitlopen op fijne consooltjes in de Sint-Jozefskapel; sober bepleisterd kruisgewelf in de Sint-Antoniuskapel. Kruising onder kruisribgewelf gedragen door bundelpijlers; zandstenen ribben en bepleisterde gewelfvlakken.

Koor overwelfd met gelijkaardig kruisribgewelf uitlopend op consooltjes met bladwerkversiering.

Mobelair

Schilderijen: Marteling van de Heilige Laurentius en Heilige Johannes van Lucas II Franchoys de Jonge (1772), Aanbidding der drie Wijzen van Maurus Moreels (1616), Disputa van de Heilige Catharina van F.J. Navez (1818), Vlucht naar Egypte van Jozef Paelinck (1829), drieluik Ten Hemelopneming van Maria van Jan Verhoeven (1670), drieluik voorstellend Veronica van de Vlaamse School (1930) door Alfons van Genechten.

Rijke sculptuurverzameling uit de 17de eeuw van de hand van Nicolaas Van der Veken, voorts werken uit de 18de eeuw van Piërard, Frans Langhemans, Frans Boeckstuyns; groot aantal anonieme werken.

Mooie reeks biechtstoelen uit het vierde kwart van de 17de eeuw, alle van de hand van Nicolaas Van der Veken, Sint-Jozefsaltaar naar ontwerp van Lucas Fayd'herbe (1651), zijaltaren van de Heilige Familie en van Sint-Antonius naar ontwerp van Frans De Vriendt (19de-eeuws), altaren van Onze-Lieve-Vrouw en van de Heilige Laurentius naar ontwerp van d'Hondt (1904).

Koorgestoelte in Lodewijk XVI-stijl door Pieter Valckx (1776). Deze vervaardigde ook de preekstoel naar ontwerp van Theodoor Verhaegen. Orgel vervaardigd door E.F. Van Peteghem, in 1966 nagenoeg totaal vernieuwd, de deels aangepaste kast is van het atelier Van Pyperseel, bekroond met medaillons waarin buste van de Heilige Cecilia (1738).