Het Leiegedenkteken is gelegen in het Koning Albertpark, kant Burgemeester Vercruysselaan, aan de kruising van de Leie en het kanaal Kortrijk-Bossuit, op ongeveer 850 meter ten noordoosten van de Grote Markt. Naast het Leiegedenkteken staat een klein gedenkteken voor de militaire slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Historische beschrijving

De Slag aan de Leie en Koning Leopold III

Toen het gedemoraliseerde Belgische leger zich steeds maar verder achteruit diende te trekken onder druk van de aanvallende Duitsers tijdens de Achttiendaagse Veldtocht, werd de Slag aan de Leie (24 – 27 mei 1940) uitgevochten. Vanaf 22 mei nam het Belgische leger stelling in achter de Leie (Menen – Deinze) en het Afleidingskanaal (Deinze – Maldegem – Heist). Van een stevige stelling was geen sprake: het terrein hield vooral vele nadelen in voor de verdedigers. Een verdere terugtocht tot achter de IJzer werd door koning Leopold III afgewezen, omwille van de beperkte voorraden, de vermoeidheid van de Belgische militairen en het grote aantal vluchtelingen in de streek. Tijdens deze ultieme grootschalige poging om de Duitse vijand op Belgische bodem tegen te houden, kregen vooral de Belgische 3de en 1ste infanteriedivisies, die het Leiefront van het kanaal van Roeselare tot Kortrijk en vanaf Kortrijk tot Menen bezetten, de volle laag over zich heen. In de vroege ochtend van 24 mei werd de slag ingeluid met hevige bombardementen op Kortrijk en Menen. Duitse troepen konden die dag op verschillende plaatsen de Leie oversteken en enkele bruggenhoofden innemen. Ook aan het Afleidingskanaal probeerden Duitse eenheden een doorbraak te forceren.

Op 25 mei werd het Belgische front opnieuw over de gehele lengte aangevallen. Vooral in de streek rond Deinze waren de gevechten hevig. In Vinkt werden 86 burgers vermoord, ook in andere gemeenten kwamen burgers in verdachte omstandigheden om het leven. Op verschillende plaatsen boden de Belgen echter geen weerstand en gaven zich 'enthousiast' over. Elders durfden ze niet schieten omdat Duitsers vluchtelingen als levend scherm gebruikten. De toestand aan de Leie werd onhoudbaar, zodat de Belgische divisies op de rechterflank werden teruggetrokken op het kanaal van Roeselare en Mandel. Een afgesproken massale Frans-Britse aanval zou nooit plaatsvinden. De Britten begonnen te denken aan een reddingsactie voor het Britse leger, wat zou resulteren in 'Operatie Dynamo'. Koning Leopold III nam in zijn eentje de beslissing om op 28 mei, om 4 uur 's ochtends onvoorwaardelijk te capituleren. De koning werd krijgsgevangen genomen en met hem het ganse Belgische leger.

Minimum 12.000 Belgen (andere bronnen spreken van bijna 20.000) hadden de invasie niet overleefd. Vooral burgers kwamen in deze periode om. De meeste militairen die tijdens de Achttiendaagse Veldtocht het leven lieten, stierven tijdens deze chaotische laatste dagen.

De rol die koning Leopold III na de Duitse inval in België speelde, is felomstreden. Tijdens de Achttiendaagse Veldtocht weigerde hij om samen met zoveel mogelijk Belgische militairen de regering Pierlot-Spaak naar het buitenland te volgen, om van daaruit aan de zijde van de geallieerden de strijd verder te zetten. De koning had op zijn eentje beslist om de onvoorwaardelijke capitulatie te aanvaarden, wat leidde tot een complete breuk met de regering. Bovendien zou de koning zich nog meer compromitteren door zijn geheime ontmoeting met Hitler in Berchtesgaden en zijn huwelijk met Lilian Baels in volle oorlogstijd. Dit resulteerde in de Koningskwestie, dat grote politieke verdeeldheid bracht en het land in rep en roer zette. Uiteindelijk deed Leopold in 1950 troonsafstand ten voordele van zijn zoon Boudewijn. Sprekend voor het feit dat Leopold III een bewogen figuur was, is onder meer af te leiden uit het feit dat dit nationaal gedenkteken het enige standbeeld van Leopold III is.

Het Leiegedenkteken

In mei 1947 brachten oud-strijders van Luik een rotssteen naar Kortrijk om hun kameraden die aan de Leie gevallen waren, te herdenken. Samen met het N.S.B. (Nationale Strijdersbond), afdeling Kortrijk richtten deze Luikse oud-strijders het comité Leie-Lys op met als doel jaarlijks bij dit gedenkteken in de maand mei hulde te brengen aan de gesneuvelden, het Belgische leger en aan koning Leopold III, opperbevelhebber van dit leger. In april 1951 werd de vzw 'Nationaal Leiemonument' opgericht, ten einde een nationaal gedenkteken op te richten ter ere van het Belgische leger en zijn opperbevelhebber. Er werd een wedstrijd uitgeschreven en een nationale geldinzameling opgestart. Er werden lange discussies gevoerd over de plaats waar het gedenkteken moest komen. Uiteindelijk werd Kortrijk verkozen boven Aalst en Deinze.

Een jury ontving 64 ontwerpen, waarvan er vier weerhouden werden. Uiteindelijk werd gekozen voor het ontwerp van de Brusselse architecten Libotte en Fontaine, met medewerking van beeldhouwer Alfred Courtens. Een verkleind model van het gedenkteken werd openbaar tentoongesteld in het Paleis der Academiën te Brussel en nadien in het stadhuis van Kortrijk. De uitvoering werd toevertrouwd aan de firma A. Cottyn uit Heule. De grond werd door de Stad Kortrijk ter beschikking gesteld. Op 23 mei 1954 legde koning Boudewijn de eerste steen. Op 26 mei 1957 werd het gedenkteken plechtig onthuld, in aanwezigheid van Boudewijn, de voltallige regering Van Acker en tal van hoge personaliteiten uit binnen- en buitenland.

Het gedenkteken wil het heldhaftig verzet van het Belgische leger en zijn opperbevelhebber tijdens de Leieslag verzinnebeelden. De 25 meter hoge rechthoekige zuil wil de grootheid van het offer verheerlijken. De gebogen muur, gericht naar de Leie, staat symbool voor het verzet van het leger. Op deze muur is een deel aangebracht van het dagorder van 25 mei 1940 vanwege koning Leopold aan zijn troepen (zowel in het Nederlands als in het Frans): "België verwacht van u dat hij uw vaandel eer zult aandoen. Wat er ook moge gebeuren, mijn lot zal het uwe zijn. Onze zaak is rechtvaardig en rein. De voorzienigheid zal ons helpen. Leve België." De negen sarcofagen, één per provincie met telkens het provinciale wapenschild, staan symbool voor de eendracht van alle Belgen in het verzet en het vereeuwigen van het offer van allen die op het veld van eer gevallen zijn. De nog overlevende strijders worden bij de hulde betrokken in een gebeeldhouwde groep soldaten die de opperbevelhebber te paard omringen. Koning Leopold III wordt in dit beeldhouwwerk omgeven door een vliegenier, een Ardeense jager, een tanksoldaat, een artillerist, een geniesoldaat en een infanterist.

De datum op de zogenaamde 'eerste steen' aan de zuidzijde vermeldt foutief 10 juni 1954 in plaats van 23 mei 1954. Het gedenkteken kostte ongeveer 11 miljoen Belgische frank. Deze som werd bijeengebracht door inschrijvingen onder de Belgische bevolking (ook in het toenmalige Belgisch Kongo) en door subsidies vanwege de overheid.

Het Leiepark werd in 1935 omgedoopt tot het Albertpark en in 1968 tot het Koning Albertpark. Dit park werd in 1905 aangelegd op een gedempte bocht van de Leie. Het Koning Albertpark werd zo ingericht dat massamanifestaties mogelijk zijn. Eind 1989 werden zowel het gedenkteken, eigendom van de vzw Nationaal Leiemonument als het perceel grond waarop het gedenkteken gebouwd is en eigendom was van de stad, overgedragen aan de Belgische staat, dienst openbare werken. Begin 1990 werd het gedenkteken gerestaureerd en werd verlichting aangebracht.

Nog steeds wordt jaarlijks, op de voorlaatste of laatste zondag van mei, een nationale plechtigheid bij het gedenkteken ingericht.

Beschrijving

Groot gedenkteken met monumentale beeldengroep en hoge zuil afgeschermd door een brede gebogen muur.

Het geheel staat op een structuur uit gewapend beton, die op haar beurt rust op 40 palen uit gewapend beton met een diameter van 40cm en 14m diep in de grond gedreven. De hoge zuil en gebogen muur zijn uitgevoerd in gewapend trilbeton en bekleed met blauwe hardsteen ('petit granit' uit de zandgroeven van Zinnik / Soignies). De verschillende formaten van de hardstenen tegels zorgen voor visuele effecten.

Op een rechthoekig verhoog met vijf treden, die vooraan afgerond zijn, staat een zware rechthoekige sokkel met daarop een monumentale beeldengroep in brons: koning Leopold III te paard met links en rechts van hem telkens drie soldaten: een Ardeense jager, een vliegenier, een pantsersoldaat, een infanterist, een artillerist en een geniesoldaat, allen strak in de verte kijkend. Achter hen rijst een enorme rechthoekige zuil op (die naar boven toe versmalt). Het geheel wordt afgeschermd door een brede concave muur afgewerkt met dekplaten, die op een verhoog met twee treden staat. Hierop staan negen sarcofagen met op de voorzijde het wapenschild van elke provincies in reliëf.

Op de muur in vlakreliëf: "BELGIE VERWACHT VAN U DAT GIJ UW VAANDEL EER ZULT AANDOEN – WAT ER OOK MOGE GEBEUREN. MIJN LOT ZAL HET UWE ZIJN. ONZE ZAAK IS RECHTVAARDIG EN REIN. DE VOORZIENIGHEID ZAL ONS HELPEN. LEVE BELGIE. LEOPOLD. 25 MEI 1940." "LA BELGIQUE ATTEND QUE VOUS FASSIEZ HONNEUR A SON DRAPEAU. QUOI QU'IL ARRIVE. MON SORT SERA LE VOTRE. NOTRE CAUSE EST JUSTE ET PURE. LA PROVIDENCE NOUS AIDERA. VIVE LA BELGIQUE. LEOPOLD. 25 MAI 1940." Boven elke sarcofaag is een kruis uitgehouwen; rechts op de muur: "1940". Op de rechterkant: een Belgisch wapenschild in vlakreliëf met alle bijhorende stukken en onderaan een banderol: "EENDRACHT MAAKT MACHT", "L'UNION FAIT LA FORCE", "BALDVINVS.REX.BELGARVM.PRIMARIVM.HVNC.LAPIDEM.X.KAL.IVNIAS.ANNO.M.CM.LIV.POSVIT".

Achter de gebogen muur is plaats voorzien voor vlaggendragers tijdens plechtigheden.

Uitvoering: Libotte et Fontaine Arch. 1957 (gesigneerd en gedateerd); Alfred Courtens (gesigneerd op het brons)

H. 2607 x Br. 3985 x D. 4435 cm

De gedenksteen voor de militaire oorlogsslachtoffers, geplaatst door oud-strijders van Luik, bestaat uit een ruw behouwen en spits toelopende rotsblok op een hardstenen verhoog, met twee verdiepte vierkante tekstplaten met in goudkleurige letters: "A CEUX DE / AAN DEZEN VAN / 1940", "40 / U.F.A.C. / V.O.V. / 45".