Het imposante Zuiderpershuis op de Waalsekaai werd gebouwd in 1882 naar ontwerp van onderingenieur van de stad Paul De Wit. Tussen 1885 en 1975 stond dit hydraulische station in voor de aandrijving van ongeveer 200 havenwerktuigen langs de Scheldekaaien, vooral walkranen en kaapstanders.

Historiek

Vanaf 1865 kende de Antwerpse haven een grote bloei. Tussen 1877 en 1886 werd over een lengte van 5,5 kilometer aan de rechteroever van de Schelde een nieuwe havenstrook aangelegd, de Scheldekaaien. Tegelijkertijd werd in de nieuwe verkaveling van het Zuid een groot terrein vrijgehouden voor de aanleg van de Zuiderdokken, waar de handel in vis, kolen, vlees en bouwmaterialen werd geconcentreerd. Om de volledige haven te bedienen, werden tussen 1865 en 1904 acht pershuizen opgericht, waarvan er momenteel nog drie bestaan: het Zuiderpershuis aan de Waalsekaai, het Noorderpershuis aan de Indiëstraat en het pershuis van het Sint-Felixpakhuis op de Oudeleeuwenrui. De techniek van de hydraulische stations, om door middel van onder druk gezet koud water energie over een afstand te verdelen, werd rond 1865 in Antwerpen geïntroduceerd en toegepast in het Koninklijk Pakhuis aan het Bonapartedok; de stad nam dit procedé over.

Het Zuiderpershuis werd in 1881 getekend door Päul De Wit, onderingenieur van de stad onder Gustave Royers. In 1887 publiceerde L’Emulation een afbeelding van het pershuis, maar op naam van Ernest Dieltiens; de link met deze architect is niet duidelijk. De uitvoering van de werken werd aanbesteed aan R. Hargot uit Sint-Gillis (Brussel). Het basiscomplex bestond uit twee gebouwen waarin enerzijds machinekamers en werkplaatsen, en anderzijds de administratie met directiewoning en aanpalende schrijnwerkerij. Er werden regelmatig uitbreidingen, aanpassingen en herinrichtingen doorgevoerd. Rond 1900 werd een stapelplaats aangebouwd tegen de stoomketelzaal gebouwd, tien jaar later werd een nieuwe weegbrug van 30 ton aangekocht (Eugène Hurstel, Verviers). Verdere uitbreidingen van vóór 1923 beslaan enkele werkplaatsen en bergruimtes. In 1923 gebeurden de laatste uitbreidingen tot de huidige omvang van het complex.

Kort na de buitendienststelling van het Zuiderpershuis rond 1975 werd het complex beschermd als monument bij K.B. van 20 februari 1979. Midden jaren 1980 herbestemde men het pand tot theater- en kunstencentrum, eerst voor de Internationale Nieuwe Scène, later voor het Wereldculturencentrum Zuiderpershuis. Intensieve restauratie volgde tussen 1992 en 2007.

Beschrijving

Het Zuiderpershuis bestaat uit verschillende gebouwen geschikt rond een binnenplaats op een bouwblok tussen de Waalsekaai, Leuvenstraat en Timmerwerfstraat. Het complex bestaat grosso modo uit twee grote langwerpige gebouwen. Het eerste gebouw, met de imposante neobarokke gevel op de Waalsekaai, bevat de machinezaal en de stoomketelhal met aansluitende fabrieksschouw (afgebroken) en parallelle opslagplaatsen voor kolen en olie. De ketelzaal en de magazijnen zijn gescheiden door een gang die uitgeeft op de binnenkoer. Het tweede gebouw, met neo-Vlaamserenaissance-voorgevel in de Timmerwerfstraat, herbergt aan straatzijde personeelswoningen en enkele kantoortjes, waarachter een opslagplaats, werkplaats voor herstellingen en een smidse.

Het hoofdgebouw aan de Waalsekaai met accumulatoren, machinezaal en stoomketelhal, kreeg een imposante neobarokke voorgevel van witte natuursteen en blauwe hardsteen op een hoge, geblokte sokkel. Het verwerken van de accumulatoren in twee torens getuigt van een monumentale en originele vormgeving van een functioneel fabrieksgebouw. Centrale rechthoekige deur onder driehoekig fronton met leeuwenkop. In de met hardstenen banden belijnde bovenbouw zijn de aanzetten van de torens gemarkeerd door Dorische zuilen; deze wordt afgesloten door een gekorniste kroonlijst. De ronde torens, gevat in een geblokte omlijsting, worden bekroond door koepels. In de torens van de voorgevel zijn per toren een hydraulische accumulator ondergebracht; bewaard zijn tevens een wagonweegschaal (onvolledig) en een kettinggloeioven. De stoomketelhal die hierachter ligt, is een vierkant gebouw onder een schilddak met beglaasd, hoger opgaand centraal gedeelte, gedragen door een Polonceauspant. De stoommachine-installatie is verdwenen. De gevels van deze gebouwen aan de kant van de binnenkoer, zijn net als de achterliggende opslag- en werkplaatsen opgetrokken in rode baksteenbouw onder zadeldaken, met telkens rondbogige deuropeningen op de begane grond en oculi of rondboogvensters op de verdieping.

Het pand met personeelswoningen en kantoren in de Timmerwerfstraat kreeg een fraaie neo-Vlaamserenaissancegevel. Kenmerkend is het verschil in afwerking tussen de directiewoning en de merkelijk soberder linker helft met appartementen, burelen en toegangspoort. De ongelijke behandeling is doorgetrokken in de plattegrond, zowel in de grootte van de vertrekken als in de decoratie en afwerking. Vanuit het bureel aan straatzijde, had men zicht op de binnenkoer van het Zuiderpershuis.