Historiek en context

Complex in neo-Vlaamserenaissance-stijl, gevormd door het voormalige Politiecommissariaat van de 7^de wijk en het Verbandhuis Noord, naar een ontwerp door stadsbouwmeester Pieter Dens uit 1877. De bouw van het politiecommissariaat werd bij openbare aanbesteding in september 1878 voor een bedrag van 36.300 Belgische frank toegewezen aan de aannemer Jacobus Josephus Boets. Hij voltooide de werken begroot op 10 maanden in oktober 1878; de politiecommissaris betrok in april 1879 de ambtswoning. De bouw van het verbandhuis werd bij openbare aanbesteding in november 1878 voor een bedrag van 29.838 Belgische frank toegewezen aan de aannemer P. Claes. Vanaf 1921 huisvestte het pand het Politiecommissariaat van de 12^de wijk en later de Havenpolitie. Het Verbandhuis Noord voor hulp aan gekwetsten en drenkelingen, werd in 1936 gedeeltelijk en later volledig bij het politiecommissariaat gevoegd, dat tot 1989 in functie bleef.

Het gebouw is het zesde van de negen politiecommissariaten die tussen 1875 en 1879, naar ontwerpen van Pieter Dens werden gerealiseerd. In functie als stadsbouwmeester sinds 1 juli 1863, nam zijn ambtsperiode een einde in 1884. In Antwerpen verrezen van zijn hand onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug, het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat en een twaalftal scholen met als belangrijkste het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats en de Middelbare Meisjesschool in de Lange Leemstraat. Waar een sobere, robuuste baksteenarchitectuur, het exclusieve gebruik van rondbogen, en het verzaken aan overtollige ornamenten zijn vroege ontwerpen kenmerkten, evolueerde zijn stijl vanaf midden jaren 1870 naar een meer decoratief, door de neorenaissance beïnvloed eclecticisme.

Het initiatief tot de bouw van de politiecommissariaten volgde op de nieuwe administratieve indeling van de stad Antwerpen in negen wijken in 1874. Eind 1873 was al het besluit genomen de politiecommissariaten in stadsgebouwen onder te brengen, middenin de verschillende wijken. Als eerste drie ontwierp Pieter Dens in 1875 de politiecommissariaten van de 5de Wijk in de Klappeistraat (later verbouwd), de 1ste Wijk aan de Sint-Paulusplaats, en de 6de Wijk in de Florisstraat. In 1876 volgde het ontwerp van de politiecommissariaten van de 9de Wijk in de Pierenbergstraat (gesloopt) en van de 4de Wijk aan de Sint-Andriesplaats, in 1877 van de politiecommissariaten van de 7^de wijk in de Bordeauxstraat en van de 8ste Wijk in de Paleisstraat, en ten slotte in 1878 van het politiecommissariaat van de 3de Wijk in de Everdijstraat (gesloopt) en van het Hoofdcommissariaat van de Politie aan de Suikerrui. De politiecommissariaten uit deze periode, en met name het Hoofdcommissariaat, behoren in Antwerpen tot de vroegste uitingen van de neo-Vlaamserenaissance in de openbare architectuur.

Architectuur

Het politiecommissariaat (nummer 14) omvat drie traveeën en drie bouwlagen onder een tentdak (kunstleien). Door muurankers gedateerd 1878, is het gevelfront opgetrokken uit rood baksteenmetselwerk in kruisverband, met deur- en vensteromlijstingen, waterlijsten, speklagen en kraagstenen uit witte natuursteen, op een geprofileerde plint uit blauwe hardsteen. De brede, door drielichten gemarkeerde middentravee springt als risaliet uit over de bovenverdiepingen, en gaat hoger op in een getuite geveltop met een kepervormig spaarveld, schouderstukken, voluutvormige vleugelstukken en smeedijzeren topstukken. Horizontaal wordt de opstand geleed door de brede puilijst met dubbele overhoekse muizentand, waterlijsten, speklagen en de overkragende kroonlijst met muizentand, vorstkam en topstukken. Verder regelmatig ordonnantieschema met rondboogopeningen op de begane grond en rechthoekige bovenvensters, alle met middenkalf  en gevat in een vlakke omlijsting met waterlijst. Afzonderlijke toegangen voor het politiecommissariaat en de privé-woning van de commissaris in de uiterste traveeën. De centrale erker op consoles van de eerste verdieping draagt het opschrift "POLITIE BUREEL", gescheiden door een medaillon met guirlande, bedoeld voor een verdwenen uurwerk; smeedijzeren lichtarm van de vroegere lantaarn. Rondboogvenster met diamantkopsleutel en -imposten in de geveltop; de gevelsteen op de borstwering draagt de inscriptie "12DE WYK", oorspronkelijk "7DE WYK".

Het Verbandhuis Noord (nummer 14) omvat vijf/drie traveeën en twee bouwlagen, oorspronkelijk onder een zadeldak (verbouwd). De lijstgevel met dubbelhuisopstand eveneens eenzelfde opgetrokken uit bak-, natuur- en hardsteen, wordt gemarkeerd de hoger opgaande middentravee. Een brede puilijst, doorlopende cordons, en de kroonlijst op langgerekte consoles bepalen de horizontale geleding. De middentravee onderscheidt zich door een balkon met consoles en balustrade, aflijnende lisenen, en een zelfde geveltop als het politiecommissariaat, eveneens op consoles waartussen het stadswapen van Antwerpen. Geblokte natuurstenen pui met getoogde poorten, middenportaal en kruisvensters; op de bovenverdieping een rechthoekig balkonvenster tussen gebogen drielichtvensters op driekwartzuiltjes. De gevelstenen onder de drielichten droegen oorspronkelijk de opschriften “HULP AAN GEKWETSTEN” en “HULP AAN DRENKELINGEN”. Bewaarde houten vleugeldeuren en ijzeren traliewerk.

Voormalig commissariaat Politie Havenafdeling, in 1878 gebouwd naar ontwerp van stadsbouwmeester P. Dens als commissariaat en verpleeghuis voor hulp aan gekwetsten en drenkelingen; laatstgenoemde werd in 1936 gedeeltelijk en later volledig bij het commissariaat gevoegd.

Nummer12. Representatief Antwerps Politiebureel in sobere neo-Vlaamserenaissance-stijl van 1878 (muurankers) opgetrokken uit bak-, witte natuursteen en arduin. Drie traveeën en drie bouwlagen onder tentdak (kunstleien), bredere middentravee lichtjes uitspringend op bovenverdieping en hoger opgaand met topgevel op schouderstukken, voluutvormige vleugelstukken. Horizontaal accent door brede puilijst met dubbele overhoekse muizentand, doorlopende banden en kragende daklijst met muizentand, vorstkam en topstukken. Centrale erker met opschrift "Politiebureel". Rondboog- en rechthoekige vensters met middenkalf, in drielicht geplaatst in middentravee, bandomlijstingen met omlopende waterlijsten. Rondboogdeuren in zijtravee

Nummer 14. Aansluitend dubbelhuis in neo-Vlaamserenaissance-stijl van twee bouwlagen onder pseudo-mansardedak. Bak- en natuurstenen lijstgevel met hoger opgaande middentravee. Brede puilijst, doorlopende kordons, kroonlijst op langgerekte consoles. Middentravee met balkon, aflijnende lisenen, licht uitspringende tuitgevel op gerekte consoles waartussen witstenen stadswapen, sierankers. Geblokte natuurstenen gelijkvloerse verdieping. met segmentboogpoorten en -kruisvensters; op bovenverdieping rechthoekig balkonvenster en gebogen drielichtvensters op driekwartzuiltjes, rondboogvormig topvenster.