Inventaris
erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof

bouwkundig element
ID
661
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/661

Juridische gevolgen

Provincie
Limburg
Gemeente
Bilzen-Hoeselt
Deelgemeente
Grote-Spouwen
Straat
Pastorijstraat
Locatie
Pastorijstraat 13 (Bilzen-Hoeselt)
Nauwkeurigheid zone
Tot op 15m
Oppervlakte zone
1 231m²
Bewaringstoestand
Bewaard
Erfgoedwaarde
Aanwezig
Typologie: grafkruisen, hekken, kerkhoven, parochiekerken
Datering: 15de eeuw, interbellum, tweede kwart 19de eeuw
Stijl: neoclassicisme

Pereboom & Leijser (Ontwerper)

Inventarisatie bouwkundig erfgoed Bilzen (geografische inventarisatie: van tot )

Inventarisatie funerair erfgoed (thematische inventarisatie: van tot )

Inventarisatie tuinen en parken Hoeselt en Bilzen (geografische inventarisatie: van tot )

Project beschermingsdatabank 2013-2016 (beschermingen: van tot )

Thema: Kerkhoven en buitenbegraafplaatsen

Beschrijving

De huidige, neoclassiscistische zaalkerk van 1840, vergroot in 1926 (sacristieën en zijkoren?), vervangt een classicistische kerk, waarvan de bouw mogelijk begonnen werd in 1727, tijdens het abbatiaat van Theresa van Leefdael, abdis van Hocht, zoals aangeduid door een hergebruikte gevelsteen in de plint van de toren; deze kerk werd op 27 juni 1778 ingewijd. Van een nog ouder gebouw rest de mergelstenen toren uit de 15de eeuw.

De plattegrond beschrijft een driebeukige zaalkerk van drie traveeën met ingebouwde westelijke toren, een koor van een rechte travee met halfronde sluiting, geflankeerd door absidiale zijkoren, op hun beurt geflankeerd door sacristieën.

Mergelstenen, ongelede toren onder ingesnoerde naaldspits (leien). Oculus boven het portaal, en in elke zijde een rondboogvormig galmgat; geprofileerde kroonlijst. Neoclassicistisch, rechthoekig portaal in een omlijsting met hergebruikte, geprofileerde, kalkstenen posten uit de 18de eeuw en een recentere, hardstenen latei met druiplijst en opgeschilderd chronogram met datering 1772. Kalkstenen plint waarin een grafsteen en een gevelsteen werden verwerkt (zie Mobilair).

Bakstenen schip onder zadeldak (leien). Mergelstenen band aan het koor. Bakstenen rondboogvensters met hardstenen lekdrempel; drielichtvensters aan de zijkoren.

Bepleisterd interieur. Schip en zijbeuken gescheiden door zuilen met lijstkapiteel, die een omlopend entablement dragen met trigliefenmotief. Overdekking door middel van een tongewelf op gordelbogen. Kruisribgewelven tussen rondbooggordelbogen over de zijbeuken. Halve koepel over het koor.

Mobilair: beeld van Christus aan het kruis, gepolychromeerd hout (16de eeuw); beeld van Sint-Job, gepolychromeerd hout (16de eeuw); beeld van Sint-Lambertus, gepolychromeerd hout (17de eeuw).

Neoromaans altaar, witte steen en gepolychromeerd hout (begin 20ste eeuw); twee biechtstoelen, régence/rococo, eik (derde kwart 18de eeuw). Doksaal met eikenhouten balustrade (18de eeuw); orgelkast, eik (circa 1875).

Ingemetst in de plint van de toren: fragment van kalkstenen grafsteen met vroeg-gotisch opschrift: LIG.GODEFRI[.]; fragment van een gevelsteen met het wapen van Theresa van Leefdael, abdis van Hocht en opschrift: ANNO 1727.

Hardstenen grafkruisen op het kerkhof: grafkruis van Renerus Prenten (+ 1757) en Maria Hardy (+ 1747); grafkruis van Henricus Leesen, pastoor van Grote Spouwen (+ 1763); grafkruis van kapelaan Hardy (+ 1842); grafkruis van Rolandt Rosen (+ 1732)en Chatharina Phlipens (+ 1728); grafkruis van Jan Pellers (+ 1691); grafkruis van Renier Hardy (+ 1844) en Willem Hardy (+ 1845); grafkruis van Jan Gielen (+ 1668); grafkruis van Jan Gubbels van Spauden, gotisch; grafkruis van 1801; grafkruis van Jan Dooms, smid van Grote Spouwen (+ 1730) en Maria Hermans (+ 1732); grafkruis van Geurt Philippus (+ 1707), Oda Meikens (+ 1690), Joannes Daerden (+ 1711) en Willem Philippus (+ 1692).

  • CASTER, E. VAN - R. OP DE BEECK, De grafkunst in Belgisch Limburg, vloerzerken en -platen met persoonsvoorstellingen (13e tot 17e eeuw), Assen, 1981, p. 48.
  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Limburg, Kanton Bilzen, Brussel-Sint-Truiden, 1975, p. 34-35.
  • PAQUAY J., Oudheidkundige inventaris der kunstvoorwerpen in kerken en openbare gebouwen, Volume,Aflevering VIII, Kanton Bilzen, sine loco, 1932, p. 28-30.

Bron: SCHLUSMANS F. 1996: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kantons Bilzen - Maasmechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Kerkhof

Restant van het kerkhof met een bijzondere collectie aan 17de en 18de-eeuwse grafkruisen.

Historiek

Het kerkhof van Grote-Spouwen staat afgebeeld op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart. De voetafdruk van het volledig ommuurde kerkhof is zeer gelijkend aan de toestand vandaag. De Atlas der Buurtwegen uit 1841, die trouwens enkel aan de straat een muur weergeeft, bevestigt de omtrek van het kerkhof.

Beschrijving

Vandaag is het vergroende kerkhof grotendeels geruimd en heeft een lapidarium langsheen de bak- en natuurstenen omheiningsmuur. De muur werd gedeeltelijk verlaagd en afgedekt met een natuurstenen deksteen.

Het kerkhof herbergt een collectie van graftekens die de periode van de 17de-eeuw tot tweede helft 20ste eeuw overspant. De 17de- en 18de-eeuwse grafkruisen zijn opgetrokken in natuursteen terwijl de 19de- en 20ste-eeuwse graftekens bestaan uit hardsteen, aangevuld met één gietijzeren en één houten grafkruis en één grafteken van composietsteen. Er zijn zowel stèles als stèles met zerken of graftuinen. Ze zijn opgetrokken in hardsteen en de oudste exemplaren hebben een tekstplaat in witte marmer. Hun vormgeving varieert van neoclassicistisch en eclectisch tot neogotiek, art deco en modernisme. Enkele graftekens hebben porseleinen of metalen applicaties.

Opmerkelijk zijn de natuurstenen grafkruisen uit de 17de en de 18de eeuw. Naast twee decoratieloze gotische grafkruisen waarvan één met een puntige kop zijn vooral vermeldenswaardig:

  • Grafkruis voor Renerus Prenten (+ 1757) en Maria Hardy (+ 1747) met gelobde armen. Onder het IHS-monogram in een stralenkrans, uitgevoerd in hoogreliëf, staat het grafschrift gebeiteld: Hier lighen begrven de [eersamen?] Renerus Prenten oudt 93 iaer gestorven den 23 [onleesbaar] ende de eersaeme Maria Hardy syne huysvrouwe oudt 64 iaeren stierf den [onleesbaar] 8ber 1747. Requiescant in Pace.
  • Grafkruis voor Rolandt Rosen (+ 1732) en Catharina Phlipens (+ 1728) met gelobde armen. Onder het in laagrelief uitgebeiteld IHS-monogram de ingebeitelde graftekst Hier liggen begraven den eersamen Rolandt Rosen sterft den 10 Sber 1730 en Catharina Phlipens syn huysvrouw sterf den 3 meert 1728 Bidt Godt voor de zielen.
  • Grafkruis voor Jan Pellers (+ 1691) met gelobde armen. Onder het ingebeitelde IHS-monogram de graftekst: [onleesbaar] begraven den eersamen Ian Pellers starf den 12 april 1691. Bidt Godft voor de siel.
  • Grafkruis voor Jan Gielen (+ 1668), met gelobde armen. Onder het IHS-monogram de ingebeitelde graftekst Hier ligt begraven den eersamen Ian Gielen starf den 3 iuny A 1668 Bidt Godt vor die siele.
  • Grafkruis voor Jan Dooms (+ 1730) en Maria Hermans (+ 1732) met gelobde armen. Onder de ingebeitelde hamer en tang de graftekst Hier ligt begraven den eersaemen Ian Dooms smit van Groot Spaewen starf den ? september 1730 en de Mari Hermans syn huysvrouwe serf den ? december 1732.
  • Grafkruis voor Geurt Philippus (+ 1707), Oda Meikens (+ 1690), Joannes Daerden (+ 1711) en Willem Philippus (+ 1692) met gelobde armen. Onder een ingebeiteld IHS-monogram in een stralende zon staat de graftekst Hier light begraven den eersaemen Geurt Philippus starf den [onleesbaar] october 1707 en [onleesbaar] Oda Meikens starf den 8 september 1690 Joannes Daerden iongman (?) starf den 27(?) meert 1711 ende Willem Philippus starf den 26 september 1692 bidt Godt voor de zielen. Daaronder staat een pikhouweel afgebeeld.

Tot dezelfde traditie behoren het grafkruis voor Jan [onleesbaar] (+ 1801); een kruis met gelobde armen waarvan de graftekst moeilijk leesbaar is (mogelijk voor Henricus Leesen, pastoor van Grote Spouwen (+ 1763), de kruisen voor kapelaan Hardy (+1842) met in hoogreliëf een kruis met Christusfiguur, landbouwwerktuigen, een kelk met hostie (afgebroken) en een schedel met dijbeenderen; het grafkruis voor Renier en Willem Hardy (1844-1845) met in laagreliëf de afbeelding van een gekruisigde christus, harten, landbouwwerktuigen en een schedel.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
Auteurs: Mertens, Joeri
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Hek

Op de 19de-eeuwse bakstenen keermuur met ingewerkte nieuwe trappen, werd een smeedijzeren hek geplaatst van zeven brede traveeën en een haakse kleine travee rechts. Het is een spijlenhek met lanspunten en als versteviging gekrulde U-motieven op de onder- en bovenregel; de traveeën worden aangegeven door slanke gietijzeren zuiltjes bekroond met een gepunt bol.

  • DE MAEGD C. & VAN DEN BROECK M. 2008: Inventaris van historische tuinen en parken in Bilzen, onuitgegeven tekst, Agentschap Onroerend Erfgoed.
Auteurs: Michiels, Marijke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Orgel

Het orgel werd in 1875 gebouwd door Pereboom & Leijser (Maastricht), die het onderhielden tot in 1893. Het instrument werd in 1998 gerestaureerd door A. Arnols & J. Moors. In een periode waarin qua orgelfronten veel inspiratieloze neogotiek geproduceerd is, werd hier niettemin een fraai post-klassiek aandoend orgelmeubel vervaardigd.

  • Onroerend Erfgoed, Digitaal beschermingsdossier DL002339, Orgel in de Sint-Lambertuskerk te Grote-Spouwen (P. Roose, 2004).
Auteurs: Daemen, Caroline
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2025: Parochiekerk Sint-Lambertus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/661 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.