Historiek en context

Kantoren en paardenstallen van de American Petroleum Company. Bedrijfscomplex in art-nouveaustijl naar een ontwerp door de architect Rodolphe Frank uit 1904. Tot dezelfde bouwcampagne behoorde een woon- en stallencomplex op het achteraan aanpalende perceel Hertsdeinstraat 29, waarvoor op dezelfde dag een afzonderlijke bouwaanvraag werd ingediend. Het bouwdossier voor de voorbouw aan de Hertsdeinstraat werd echter niet teruggevonden.

De American Petroleum Company geldt als één van de oudste petroleumbedrijven in de haven van Antwerpen. Met de voorloper van de maatschappij, de firma Fr. Speth & Company, bouwde de uit Duitsland afkomstige Jean Fréderic Ottmar Speth (1851-1920) één van de eerste tankschepen, en zette een samenwerking op met de Standard Oil Company of New Jersey. Dit resulteerde in 1891 in de oprichting van de American Petroleum Company met zetel te Antwerpen en Rotterdam, die vanaf 1892 over installaties beschikte in de oude petroleumhaven aan het Amerikadok. Het bedrijf verwierf in 1902 als één van de eerste een concessie in de nieuwe petroleumhaven Petroleum Zuid. Een statig kantoorpand naar ontwerp van de architect Michel De Braey uit 1898 aan de Frankrijklei (huidig nummer 101, gesloopt), huisvestte de hoofdzetel van de American Petroleum Company. Het complex aan de Clementinastraat en Hertsdeinstraat, waarvan de paardenstallen het hoofdbestanddeel uitmaakten, was bestemd voor de kleinhandel. De bouwaanvragen worden in 1904 nog ingediend uit nam van de American Petroleum Company afdeling Kleinhandel G. Wiethaese en de Société Anonyme pour la Vente de Pétrole voorheen H. Rieth & C°. Later dat jaar meldde architect Frank, dat dit op een vergissing beruste en de American Petroleum Company als enige eigenaar van de gronden en bouwheer van het complex moest beschouwd worden. In 1910 trok Fréderic Speth zich terug uit het bedrijf en volgde zijn zoon Maurice hem op.

Rodolphe Frank lijkt in Antwerpen als architect actief te zijn geweest van omstreeks 1885 tot aan de Eerste Wereldoorlog. Omstreeks de eeuwwisseling evolueert zijn architectuur van een veeleer conventioneel neoclassicisme, naar een gematigde art-nouveaustijl, waarvan het complex van de American Petroleum Company een representatief voorbeeld is. Aan het begin van deze ontwikkeling stond het monumentale bedrijfsgebouw Drukkerij Laporte & Dosse uit 1902 op de hoek van Ambtmanstraat en Blindestraat.

Architectuur

Vleugel Clementinastraat

Met een gevelbreedte van drie traveeën, omvat het hoofdgebouw drie bouwlagen onder een mansardedak. De lijstgevel heeft een verzorgd parement uit geel baksteenmetselwerk in kruisverband, met overvloedig gebruik van blauwe hardsteen voor de pui en speklagen, en bewerkte onderdelen als lekdrempels, lateien, postamenten, sluit- en kraagstenen. Pui met een door diamantkoppen omlijste rondboogpoort, die doorgang verleent tot de achterliggende stallingen, en een rechthoekige inkomdeur. Axiaal van compositie, wordt de bovenbouw gemarkeerd door kolossale hoekpilasters, met bewerkte kraagstenen en hoog oprijzende postamenten als bekroning. Een breed rondboogvenster met een vrouwenhoofd als sluitsteen, postamenten in zweepslagstijl, en het opschrift "American Petroleum C°" op de borstwering, bepaalt de eerste verdieping. Getoogd drielicht met bewerkte lateien en gebogen lekdrempels voorzien van spuwers op de tweede verdieping. Tegelpanelen met bloemmotieven in de kleuren groen en wit tegen een roze achtergrond sieren de borstwering en de fries onder de houten kroonlijst. De metalen art-nouveau-poort en -deur zijn bewaard, evenals het houten schrijnwerk met typische roeden van de vensters en de centrale dakkapel.

De stallenvleugel die zijde binnenplaats haaks op de voorbouw aansluit, vormt een langgerekte constructie in baksteenbouw van twee bouwlagen en tien traveeën onder plat dak. Symmetrisch van opzet wordt de opstand gemarkeerd door een drie traveeën breed, hoger opgetrokken middenrisaliet, met oorspronkelijk de stalpoort en een laadluik. De begane grond, volgens de bouwplannen onderverdeeld in een dertigtal paardenboxen, is volledig verbouwd. Steekboogvensters op de bovenverdieping, vermoedelijk bedoeld als hooizolder.

Vleugel Hertsdeinstraat

De ondiepe voorbouw met een gevelbreedte van vijf traveeën, omvat vier bouwlagen onder een plat dak. De lijstgevel heeft een parement uit geel baksteenmetselwerk in kruisverband, geaccentueerd door rode baksteen voor speklagen, ontlastingsbogen en onderdorpels. Witte natuursteen is gebruikt voor hoekblokken, waterlijsten en vensterposten- en omlijstingen. Horizontaal geleed door waterlijsten en asymmetrisch van opzet, legt de compositie de klemtoon op het drie traveeën brede zijrisaliet. Daarvan krijgt de centrale poorttravee een extra accent, door een vensteromlijsting met guirlandes en driehoekig fronton. Verder beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema met registers van korfboogopeningen op de eerste drie bouwlagen, in het risaliet met waterlijst; rondboogvensters op de attiekvormende vierde bouwlaag, in het risaliet gekoppeld tot tweelichten. Een gekorniste houten kroonlijst op klossen vormt de gevelbeëindiging. De inrijport is verbreed, het schrijnwerk vernieuwd.

De stallenvleugel die loodrecht op de voorbouw is ingeplant zijde binnenplaats, vormt een langgerekte constructie in baksteenbouw van twee bouwlagen en tien traveeën oorspronkelijk onder een lessenaarsdak. Symmetrisch van opzet werd de opstand oorspronkelijk gemarkeerd door laadluiken in de tweede en voorlaatste travee en staldeuren in de dere de achtste travee. De begane grond, volgens de bouwplannen onderverdeeld in een twintig paardenboxen, is volledig verbouwd. Steekboogvensters op de bovenverdieping, vermoedelijk bedoeld als hooizolder.