Historiek

Restant van een landhuis in laat-classicistische stijl, te dateren in het laatste kwart van de 18de of de beginjaren van de 19de eeuw. Het Hof van Biart gaat in oorsprong terug op een vroeger ‘hof van plaisantie’, waarvan de geschiedenis gekend is tot het midden van de 17de eeuw. Het vormde de hoek van de huidige Karel Oomsstraat en de Desguinlei, op de grens van Antwerpen en Berchem. Vanaf het laatste kwart van de 19de eeuw werd zowel het grondeigendom als het landhuis stelselmatig verkaveld en opgedeeld. Het huidige gebouw, dat de belangrijkste gedeelten van het vroegere woongedeelte omvat, behoort tot de laatste overblijfsels van de talrijke 'hoven van plaisantie' in de omgeving van het Leikwartier.

Het 'hof van plaisantie' kwam midden 18de eeuw in het bezit van Jerome Joseph della Faille (1719-1792), majoor van de stadswacht, via zijn huwelijk met Marie Guillelmine Thérèse Collin, dochter van de gouverneur van het fort Vlaams Hoofd. Deze had het goed geërfd van een zuster van haar moeder, het begijntje Françoise de Witte. In 1792 verkocht door de erfgenamen della Faille, kwam het hof in 1807 in het bezit van Jean François Ferdinand Biart (Estrées-lès-Crécy,1774-Berchem, 1840). Hij was afkomstig uit het Département de la Somme, en in 1794 samen met het Franse leger in de zuidelijke Nederlanden aanbeland. Biart huwde in 1797 in Antwerpen met Marie Françoise De Marteau (Antwerpen, 1766-Berchem, 1849), was ambtenaar aan de prefectuur van het Departement van de Twee Neten en later actief als ‘agens d’affaire’, bankier en zakenman. Het echtpaar Biart-De Marteau resideerde in het stadshotel van de schoonouders aan de Lange Gasthuisstraat, en maakte van het hof in het Leikwartier gebruik als zomerverblijf. Vanaf 1846 was het Hof van Biart in het bezit van oudste dochter Marie Françoise Biart (Antwerpen, 1798-Berchem, 1875), weduwe Somers, wiens erfgenamen in 1875-1876 door de vroegere tuinen de Biartstraat en de Bronstraat (tot 1912 Somersstraat) lieten aanleggen.

Het landhuis zelf werd in 1881 verkocht aan Karel Jozef Willem De Volder, die in 1884 het hoofdgebouw (Karel Oomsstraat) liet opsplitsen in een renteniershuis (huidig Hof van Biart) en een café, en de dienstvleugel (Desguinlei) in een woning met atelier. De volgende eigenaar van het complex V. Lekeu, kapitein van het 5e Linie Regiment en oud-koloniaal in Belgisch Congo, verving deze woning met atelier in 1911 door een geheel van vier burgerhuizen naar ontwerp van architect Georges Matthyssens. Deze laatste voerde ook aanpassingswerken uit aan het renteniershuis, zoals de bouw van een veranda. Waar het plan om het renteniershuis en het café terug samen te voegen geen doorgang vond, liet Lekeu de vroegere inrijpoort in 1910 vervangen door een garage met chauffeurswoning (Karel Oomsstraat 67). De familie De Belder die het renteniershuis in bezit had vanaf 1921, baatte hier tot 1981 een koffiebranderij uit. Alphonse De Belder liet in 1928 achteraan in de tuin een koffiebranderij optrekken, een atelier en pakhuis van drie bouwlagen met een gewapend betonskelet ontworpen door de ingenieur Clement Van Himbeeck. In 1981 openbaar verkocht, werden de garage en de koffiebranderij tijdens een tweede verkoop in 1983 afgesplitst. Sindsdien huisvest het Hof van Biart kantoren. Het café of estaminet genaamd "In den Graaf van Vlaanderen", later "Wezenberg", werd in 1961 gesloopt en vervangen door een nieuwbouwwoning.

Architectuur

Het oorspronkelijk L-vormige landhuis, bestaande uit een woonvleugel, een dienst- en stallenvleugel en een inrijpoort, komt in deze samenstelling voor op de kadasterkaart van Berchem uit 1809. Bijgevolg is het gebouw uiterlijk te dateren begin jaren 1800, en op basis van stijlkenmerken ten vroegste omstreeks 1770-80. Tot in de late 19de eeuw maakte het deel uit van een uitgestrekte lusttuin die doorliep tot de huidige Generaal Lemanstraat, met een kluis, een paviljoen, een rots, een vijver met vier bruggen vermoedelijk ontstaan uit de vroegere walgracht, en een oranjerie. Het hoofdgebouw of de woonvleugel telde twee bouwlagen en vier bij twee traveeën onder een schilddak. Met het inkomportaal in de achtergevel omvatte de plattegrond een centrale gang leidend naar de traphal aan straatzijde, twee kleine salons aan weerszij van de gang, en aanpalend een groot octagonaal salon. De tien traveeën brede dienstvleugel bood ruimte aan de keuken, de hoger opgetrokken dienstwoning, en de remise en stal. Bij de opdeling in 1884, werd van de woonvleugel de rechter travee (gezien vanaf de straat), omvattend de traphal, één salon en de keuken, afgesplitst en omgevormd tot café-estaminet. Het resterende renteniershuis (huidig Hof van Biart) kreeg de inkom aan de straat, een nieuwe trap links ervan, en een aanbouw voor de keuken aan de achterzijde.

Het resterende gebouw telt vandaag twee bouwlagen en drie traveeën onder een gehalveerd schilddak (leien) met twee dakkapellen. De regelmatige ordonnantie van rechthoekige vensters en de houten kroonlijst met klossen beantwoorden aan de laat-classicistische gevelopstand, waarbij een venster werd verlaagd tot deur. De bepleisterde en beschilderde gevelafwerking met schijnvoegen op de begane grond, en panelen met guirlandes in art-decostijl op de bovenverdieping dateert evenwel van omstreeks 1930. Het schrijnwerk is vernieuwd; de ijzeren vensterleuningen dateren uit de 19de eeuw. Belangrijkste onderdeel van het interieur is het bewaarde octogonale salon, met een marmeren schouw, spiegelkasten en een eenvoudige kroonlijst. Geschilderde medaillons met voorstelling van de vier seizoenen op de wanden, zijn vandaag verborgen achter het behang. Ook de gang met marmeren vloer en de trap uit 1884 is nog aanwezig.

Restant van hof van plaisantie met laat-classicistische kern uit 1770-80. Oorspronkelijk uitgestrekt goed met vijvers, wandelpaden en lusttuin, doorlopend tot Generaal Lemanstraat.

Het huidige huis, dat nog slechts de helft vertegenwoordigt van het vroegere hoofdgebouw, bezit drie traveeën, twee bouwlagen en een afgewolfd zadeldak met dakkapellen. Bepleisterde, beschilderde lijstgevel getypeerd door brede muurdammen, schijnvoegen op de begane grond, panelen op de verdieping. Rechthoekige muuropeningen in bandomlijsting, op de verdieping vermeerderd met oren, festoenen en ijzeren leuningen.