Duitse militaire begraafplaats, gelegen langs de Groenestraat (grondgebied Menen) en de Kruisstraat (grondgebied Wevelgem).

Historiek

Menen bevond zich van half oktober 1914 tot half oktober 1918 onder Duitse bezetting. Tijdens de oorlog werd de gemeente ingeschakeld in het Etappengebiet, het gebied van waaruit de aangrenzende frontzone (Operationsgebiet) werd bevoorraad. Er werden heel wat Duitse militaire voorzieningen ingericht, waaronder militaire keukens en bakkerijen, munitiedepots, pioniersparken, vliegvelden enzovoort. Er werden eveneens veldhospitalen ingericht, zoals in het Sint-Aloysiuscollege op de Groentemarkt. Tot in 1917 werden de Duitse, maar ook Britse of Franse gewonden, die in een hospitaal in Menen overleden, begraven op de gemeentelijke begraafplaats. In het totaal zouden er hier tijdens de oorlog 632 Duitsers begraven worden, verspreid over de begraafplaats. In 1928-1930 werden deze graven verzameld op een apart ereperk. Later zouden ze herbegraven worden op de Duitse verzamelbegraafplaats, die oorspronkelijk met 'Ehrenfriedhof Meenen-Wald nummer 62' aangeduid werd.

De begraafplaats bij het 'Meenen Wald' werd aangelegd vanaf 1917, vermoedelijk naar aanleiding van de Derde Slag bij Ieper in juli - november 1917. Tegen het einde van de oorlog lagen er een 2.500-tal Duitsers begraven. In de eerste naoorlogse jaren werden nog Duitse graven toegevoegd uit Duitse begraafplaatsen bij Izegem, Moorsele en Rollegem-Kapelle en uit verschillende gemeentelijke begraafplaatsen in de regio. Zodoende lagen er 6.409 Duitsers begraven. 'Meenen-Wald' was toen qua oppervlakte de grootste Duitse begraafplaats in België.

In 1929-1930 werd de begraafplaats aangelegd door de Amtlicher Deutscher Gräberdienst. De begraafplaats werd aangelegd als een Rasenfriedhof, een begraafplaats aangelegd als een grasveld. De begraafplaats bestond uit lange rijen zwarte grafkruisen tussen populieren. In de loop van de jaren kwamen er eiken, kastanjes en haagbeuken bij. Aan de ingang waren rododendronstruiken aangeplant, terwijl het terrein werd omzoomd door een gracht en wintergroen struikgewas. Vóór de heraanleg van de jaren ’50 was bij de ingang een muur uit groene zandsteen opgetrokken, met een ingangsdeur uit Fischeisenstäbe.

Toen in 1954 besloten werd om het aantal Duitse begraafplaatsen van de Eerste Wereldoorlog te reduceren tot vier verzamelbegraafplaatsen, werd de begraafplaats van Menen uitgebreid met zo’n 40.000 geïdentificeerde doden, afkomstig uit een vijftigtal kleinere begraafplaatsen. Deze begraafplaatsen staan vermeld op de liggende stenen bij het centrale paviljoen. Het gaat om:

Anzegem, Ardooie-Bergmolen, Beselare – In de Ster, Beselare – Molenhoek, Beselare – Kirche, Beselare – Zwaenhoek, Beselare – Hollebosch, Beveren-Roeselare, Dadizele – Klephoek, Dranouter – Donegal Ferme, Geluwe – Koelberg 58, Geluwe – Koelberg 59, Geluwe – Ter Hand, Geluwe – Mühle, Gullegem, Heule, Hollebeke – Kasteelhoek, Hollebeke – Dreihäuser 219, Hollebeke – Dreihäuser 126, Hollebeke – Gemeindefriedhof, Houthem 87, Houthem – Kortewilde, Klerken – Pierkenshoek, Klerken – Houthulsterwald, Komen – Gemeindefriedhof, Komen – Zandvoorde – Kruiseik, Komen – Ten Brielen – Hoogebosch, Kortrijk – St-Jan, Lauwe, Ledegem, Ledegem – St. Pieter, Marke, Meenen – Gemeindefriedhof, Meenen-Wald, Moorsele, Passendale – Keerselaarshoek, Poelkapelle nr. 111, Poelkapelle nr. 113, Poelkapelle – Dorf, Roeselare, Roeselare – De Ruyter, Rumbeke – Bergmolen, Voormezele – Gemeindefriedhof, Waasten – Explosionsstelle, Waasten – Zuckerfabrik, Wervik – Amerika, Wervik – Geluwe – Nachtegale, Wervik – Nord, Wijtschate – Oosttaverne, Winkel – St.Elooi, Zonnebeke – Broodseinde 107, Zonnebeke – Broodseinde 103.

De doden die reeds op deze begraafplaats lagen, werden herbegraven in perk M. De doden van de gemeentelijke begraafplaats van Menen werden herbegraven in perk H. Op elk perk werd in 1958/1959 een groepje van drie symbolische kruisjes uit basaltlava geplaatst. De graven werden gemarkeerd door koperen plaatjes. In 1958/1959 werd de ontvangstruimte en het mausoleum opgetrokken, onder leiding van de Duitse architect R. Tischler.

Oorspronkelijk was er aan de noordwestrand van de begraafplaats, in het verlengde van de as toegang – mausoleum (centrale kapel), een ‘aha’ geconcipieerd: een doorkijkplaats in de begroeide rand van de begraafplaats. Een opvangplaats voor water met licht stijgend talud vormde er de begrenzing.

De groepjes met drie basalten kruisjes werden later gereduceerd tot twee kruisen. In de jaren ‘70 werden de graftekens vervangen door liggende tegels, die in 1991 vervangen werden.

Volgens de beheerder, de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. liggen er in het totaal 47.911 doden begraven (toestand 27 juli 2020). Zodoende is dit de grootste Duitse militaire begraafplaats in België.

Beschrijving

Begraafplaats met een onregelmatige veelhoek als grondplan en een oppervlakte van bijna drie hectare, omgeven door een breukstenen muur aan straatzijde. Vóór de ingang is een parking aangelegd. Aan de noord- en westkant vormt een beek de afbakening, aan de oostkant een haag. Deze worden grotendeels voorafgegaan door een groenscherm, met onder meer rododendron, haagbeuk en kornoelje.

Toegangsgebouw uit rode baksteen met zadeldak, met verschillende ruimtes (met onder meer toilet, bezoekersboek en register) en een rondbogige doorgang opzij, aan straat afgesloten door een kunstig smeedijzeren hekken, die via een geplaveid pad uitkomt op het paviljoen centraal op de begraafplaats.

Centrale kapel met achthoekig grondplan, opgebouwd uit zware, bruinroze zandstenen blokken, afgewisseld met muurvlakken en lisenen en afgedekt met een pannendak. Voorstelling van een zwevende engel met bazuin en een ster achter zich op de gebeeldhouwde architraaf boven de rechthoekige ingang. Op de achterzijde is een groot kruis in reliëf ingemetseld.

Binnen ondersteunt een achthoekige zuil uit gepolijste hardsteen een kruisgewelf uit rode baksteen. De pilaar heeft neo-Byzantijnse en neoromaanse motieven, waaronder vier leeuwen op het motief van een Grieks kruis. De vloer bestaat uit een patroon van gehalveerde keien en blokjes rode zandsteen. Tegen de muren hangen donkergrijsgroene mozaïeken met de volgende religieuze voorstellingen in goudkleur op de panden, die van mekaar gescheiden zijn door pilasters:

• Pand 1: toegang
• Pand 2: het I.H.S.-monogram, een kruis met gestileerde vissen en een druivenrank, vier duiven, gestileerde boom (telkens een andere gestileerde boom; komt ook voor op pand 4, 6 en 8, waardoor ze samen kunnen verwijzen naar de vier seizoenen)
• Pand 3: raam omranding, bekleed met goudkleurige mozaïek; schrijn in edelmetaal met registers
• Pand 4: Christusmonogram, het Hemelse Jeruzalem, vier engelen, gestileerde boom
• Pand 5: Christus aan het kruis
• Pand 6: Christusmonogram onder vorm van een ster. Het centrale Christusteken wordt omringd door de ‘tetramorf’, dit zijn de vier evangelisten onder de vorm van een leeuw (= Marcus), een engel (=Mattheus), een os (=Lucas) en een adelaar (=Sint-Jan); onderaan gestileerde boom
• Pand 7: raam omranding, bekleed met goudkleurige mozaïek; schrijn in edelmetaal met registers
• Pand 8: behalve de gestileerde boom ook een wijnkelk met druiventrossen, gestileerde korenaren, een lam als symbool voor Christus (het Lam Gods), het alfa- en omegateken (symbool voor het begin en einde)

Rondom de kapel stenen staan zerken met daarop in smeedijzeren letters en alfabetisch de namen van de begraafplaatsen die naar hier werden overgebracht (van Anzegem tot Zonnebeke). Op de eerste tafel: "DIESE TAFELN TRAGEN DIE NAMEN DER GRÄBERSTÄTTEN, VON DENEN SIE KAMEN NACH MEENEN-WALD. SCHLACHTFELD – SOLDATENGRAB – NIMMT GOTT IN DIE HÄNDE UND SEIN SIEGEL BLEIBT DORT BIS ZUR ZEITENWENDE."

Op de begraafplaats, die aangelegd is in een grasveld en bestaat uit vijftien perken – telkens zes rijen breed en dertig rijen ver – liggen vierkante, platliggende granieten tegels, met een grafnummer en maximaal twintig namen van militairen erin gegrift, evenals rang (of soort militair) en sterfdatum. Aan de zijkanten staan enkele oudere grafstenen, ooit door familie of kameraden geplaatst. Her en der tussen de graven staan lage kruisjes uit zwarte basaltlava, steeds per twee gerangschikt. De begraafplaats wordt getooid met zomereik, Amerikaanse eik, esdoorn en es.

• S.N. s.d. [1938]: Deutsche Kriegsgräberstätten in Belgien. Amtl. Deutschen Kriegsgräberdienst in Belgien.

Deutscher Soldatenfriedhof Menen 1914-1918, deels gelegen op het grondgebied van Menen. Duitse militaire begraafplaats van de Eerste Wereldoorlog, tevens grootste in Vlaanderen met 48.049 graven. Aangelegd in 1917. In 1956-1958 werden de 128 bestaande Duitse militaire kerkhoven in Vlaanderen tot vier gereduceerd. De stoffelijke resten werden samengebracht op de reeds bestaande begraafplaatsen in Langemark, Vladslo, Hooglede en Menen-Wevelgem, waar gesneuvelden uit 53 kleine begraafplaatsen werden bijgezet. In 1957-1958, plaatsen van de zerkjes en optrekken van ontvangstruimte en mausoleum onder leiding van de Duitse architect Robert Tischler. In 1991, vernieuwing van de grafstenen.

Soldatenkerkhof met rechthoekig grondplan, platte grafstenen en kruisen van lavasteen waartussen eiken- en kastanjebomen. Geheel ommuurd met breukstenen muur, ingang via poortgebouw van rode baksteen. Centraal op het grafveld mausoleum van simili-natuursteen.

Interieur. Bakstenen kruisgewelf, ondersteund door een arduinen zuil geflankeerd door vier leeuwen. Op de wanden mozaïeken met onder meer de voorstelling van een leeuw (Marcus), een engel (Mattheus), een os (Lucas) en een adelaar (Sint-Jan). Rondom de kapel, acht zerken met de namen van de 53 verdwenen begraafplaatsen van waaruit men de Duitse gesneuvelden naar hier bracht.

Locatie

Gelegen achter de Sint-Theresiakerk van Wevelgem, op grondgebied Menen langs de Groenestraat, bij de spoorweg.

Historische achtergrond

Menen was van half oktober 1914 tot half oktober 1918 een Duits kantonnement. Er waren onder meer Duitse militaire veldhospitalen en bijhorende begraafplaatsen. In 1917 waren Duitsers in de Groenestraat begonnen met het aanleggen van een nieuw dodenakker. Deze nieuwe begraafplaats kreeg de naam 'Ehrenfriedhof Meenen Wald n° 62'. In die tijd lag namelijk vlakbij de begraafplaats een bos. Op het einde van de oorlog lagen er een 6400-tal doden begraven.

Kort na de oorlog werden de Duitse militaire graven – die maar liefst over 700 gemeenten in België verspreid lagen - samengebracht tot 184 begraafplaatsen. In 1952 besloten de regering van België en de Bondsrepubliek Duitsland om de Duitse begraafplaatsen samen te brengen tot 4 grote Duitse begraafplaatsen in West-Vlaanderen: Vladslo, Hooglede, Menen en Langemark.

De begraafplaats bij het Menenbos werd bijgevolg in de periode 1955 – 1957 uitgebreid met zo'n 40.000 geïdentificeerde doden afkomstig uit zo'n 52 kleinere begraafplaatsen over gans België. De begraafplaats werd ingericht onder leiding van de architect Robert Tischler.

De doden die reeds op deze begraafplaats lagen, werden herbegraven in perk M. De doden van de gemeentelijke begraafplaats van Menen werden herbegraven in perk H.

In 1991 werden alle grafstenen vernieuwd.

Beschrijving

De huidige begraafplaats 'Deutscher Soldatenfriedhof Menen Wald' werd ontworpen door architect Robert Tischler.

De begraafplaats heeft een onregelmatige veelhoek als grondplan, is bijna 3 ha groot en wordt omgeven door een roodgrijze breukstenen muur, haag, bomenrij en/of kippengaas.

Het toegangsgebouw, 1 trapje hoger dan het straatniveau, is opgetrokken uit rode baksteen en heeft 2 verdiepingen. Het zadeldak is bedekt met rode pannen. Links van de deuropening hangt een bronzen plaat met 'Deutscher Soldatenfriedhof Menen 1914-1918' en 5 kruisjes. De voorgevel is gesloten, op een brede deuropening met rondboog na. Rechts rust de rondboog op een dikke zuil in roze steen. Er is een klein voorplaatsje. Daarna komt een tweede deuropening met rondboog (met daarrond in smeedijzeren letters 'Deutscher Soldatenfriedhof 1914-1918') en smeedijzeren hekken. Rechts volgt een portiek met rondbogen en dikke zuilen in steen. De grond bestaat uit natuurstenen tegels. Op de linkermuur staat nog in smeedijzeren letters 'Auf diesem Friedhof ruhen 47864 Deutsche soldaten', 'Op deze begraafplaats rusten 47864 Duitse militairen'. In de kamer op de benedenverdieping, te bereiken vanop de portiek, ligt onder meer het bezoekersboek en het register. Er is ook een toilet. De doorgang naar de begraafplaats is eveneens breed, met rondboog. In de achtergevel zitten op het gelijkvloerse nog 3 ramen, afwerkt met rondboog en smeedijzeren in de raamopeningen, en op het eerste verdiep, onder het zadeldak, nog 2 dergelijke ramen. In de linkerzijgevel zit een deur en 2 kleine raampjes voor het dienstgebouw.

Op de begraafplaats, die opgebouwd is uit 15 symmetrisch aangelegde perken, liggen vierkante, platliggende granieten tegels, met (maximum 20) namen van militairen erin gegrift. Aan de kant staan enkele oudere "grafstenen". Her en der tussen de graven staan lage, zware basalten kruisjes, steeds per 2 gerangschikt. De begraafplaats wordt getooid met eiken.

Van aan het toegangsgebouw loopt een centraal wandelpad uit natuursteen en keien naar een paviljoen. Daarrond liggen stenen met daarop in smeedijzeren letters en alfabetisch de namen van de begraafplaatsen die naar hier werden overgebracht (van Anzegem tot Zonnebeke). Op de eerste tafel: 'Diese Tafeln tragen die Namen der Gräberstätten, von denen sie kamen nach Meenen Wald. Schlachtfeld - Soldatengrab - Nimmt Gott in die Hände und sein Siegel bleibt dort bis zur Zeitenwende.'. De centrale kapel met achthoekig grondplan, opgebouwd uit zware, roze ijzerzandstenenblokken, afgewisseld met muurvlakken en lisenen en afgedekt met een pannendak (8-hoekig tentdak bekroond met kruisje). Op de gebeeldhouwde architraaf boven de rechthoekige ingang, voorstelling van een zwevende engel met bazuin en een ster achter zich. Op de achterzijde is een groot kruis in reliëf ingemetseld. Binnen ondersteunt een centrale achthoekige zuil in gepolijste hardsteen een gewelf uit rode baksteen. Het kapiteel is versierd met een figuratieve voorstelling met vier grote beelden en daartussen een aantal kleinere. Onderaan de zuil staan vier leeuwen met de rug naar de zuil toegekeerd. De vloer bestaat uit een patroon van gehalveerde keien en blokjes rode ijzerzandsteen. Tegen de muren hangen donkergrijsgroene mozaïeken met de volgende religieuze voorstellingen in goud: van links naar rechts tweemaal het I.H.S.-monogram - een boom, twee duiven en een kruis - vier engelen en een boom - Christus aan het kruis - kruisen, een bloem en een gevleugelde leeuw, een leeuw, een engel met boek, een arend met gespreide vleugels en een boom, een duif, een kelk met bloed, korenhalmen, een doorboord lam, de letters alfa en omega en een boom. Aan elke kant het registerkastje.

Op deze begraafplaats zouden 47 864 Duitse militairen begraven liggen.

Deutscher Soldatenfriedhof Menen, deels gelegen op het grondgebied van Wevelgem. Duitse militaire begraafplaats van de Eerste Wereldoorlog, tevens grootste in Vlaanderen met 47.846 graven, gelegen aan de noordoostelijke stadsgrens van Menen. Aangelegd in 1917. In 1956-1958 werden de 128 bestaande Duitse militaire kerkhoven in Vlaanderen tot vier gereduceerd. De stoffelijke resten werden samengebracht op de reeds bestaande begraafplaatsen in Langemark, Vladslo, Hooglede en Menen-Wevelgem, waar gesneuvelden uit 53 kleine begraafplaatsen werden bijgezet. In 1957-1958, plaatsen van de zerkjes en optrekken van ontvangstruimte en mausoleum onder leiding van de Duitse architect R. Tischler. In 1991, vernieuwing van de grafstenen.

Soldatenkerkhof met rechthoekig grondplan, platte grafstenen en kruisen van lavasteen waartussen eiken- en kastanjebomen. Geheel ommuurd met breukstenen muur, ingang via poortgebouw van rode baksteen.

Centraal op het grafveld mausoleum van simili-natuursteen. Interieur. Bakstenen kruisgewelf, ondersteund door een arduinen zuil geflankeerd door vier leeuwen. Op de wanden mozaïeken met onder meer de voorstelling van een leeuw (Marcus), een engel (Mattheus), een os (Lucas) en een adelaar (Sint-Jan). Rondom de kapel, acht zerken met de namen van de 53 verdwenen begraafplaatsen van waaruit men de Duitse gesneuvelden overbracht.