is aangeduid als vastgesteld bouwkundig erfgoed Parochiekerk Sint-Gertrudis, omgeven door kerkhof
Deze vaststelling is geldig sinds
Kleine, neoromaanse zaalkerk van 1871-1886 naar ontwerp van archictect H. Jaminé (Hasselt), die de oudere kerk van Heppeneert vervangt. Herstellingswerken en vergroting door H. Martens in 1892 en 1897-98.
Door de verwerving van het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Rust werd de kerk een belangrijk bedevaartsoord. Dit beeld was afkomstig uit de kapel van het Kapelhof te Elen, waar het op miraculeuze wijze aanspoelde uit de Maas. Tijdens de Franse periode verbergt pastoor A. Coopmans van Heppeneert het beeld, en plaatst het in 1801 in de Sint-Gertrudiskerk. Hoewel de bedevaart nog jarenlang naar Elen zou gaan, weet pastoor A. Froyen in 1883 van de kerk van Heppeneert het centrum van de devotie te maken.
De plattegrond beschrijft een schip van drie traveeën met een koor van één rechte travee met absis, een voorgebouwde westtoren met uitspringend portaal en geflankeerd door kwartronde kapellen, en een sacristie aan de rechter zijde van de rechte koortravee. Bakstenen gebouw onder zadeldaken (leien). Bakstenen plint met hardstenen lijst. Geprofileerde mergelstenen kroonlijst. De traveeën zijn gemarkeerd door bakstenen steunberen met twee versnijdingen, voorzien van hardstenen afdekking.
Rondboogvensters in een mergelstenen omlijsting, met mergelstenen maaswerk; in de middentravee een mergelstenen oculus. De toren is voorzien van vlakke baksteenpilasters; op de tweede bouwlaag, rondboogvensters in een mergelstenen omlijsting met zuiltjes op de posten; gelijkaardige galmgaten in de bovenste bouwlaag; ingesnoerde naaldspits (leien).
Gevelsteen met chronogram in de linkerzijgevel: GREGIS LABORE AC PASTORIS/ DAEMEN EXSTRUCTA (1872)(DOOR HET WERK VAN DE KUDDE EN DE ZORG VAN HERDER DAEMEN GEBOUWD). Portaal onder zadeldakje; rondboogportaal met mergelstenen booglijsten en dito zuiltjes als posten; rechthoekige deur in een geprofileerde, mergelstenen omlijsting; maaswerk in het timpaan. De apsis is voorzien van rondbooglisenen met mergelstenen imposten; mergelstenen oculi met vierpasmotief als vensters. De kapellen zijn voorzien van geprofileerde mergelstenen lijsten en elk een mergelstenen oculus met vierpasmotief. Sacristie van drie traveeën onder lessenaarsdak; getoogde vensters met geprofileerde bakstenen druiplijst; rechthoekige deur in een mergelstenen omlijsting met mijtervormige latei, waarboven een puntvormige gevelverhoging.
Bepleisterd interieur met neoromaanse muurschilderingen. Houten tongewelf tussen beschilderde rondboogvormige gordelbogen op vlakke pilasters. Houten kruisribgewelf boven de rechte koortravee; halve koepel boven de apsis.
Mobilair: Calvariekruis, gepolychromeerd hout (19de eeuw). Neogotisch hoofdaltaar door P. Peeters (Antwerpen), (1906); neogotische panelen vormen het huidige altaar, mogelijk afkomstig van de vroegere preekstoel; neogotische zijaltaren van gepolychromeerd hout; in het noordelijk zijaltaar het miraculeuze beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Rust, een retabelfragment (eind 15de eeuw); in het zuidelijk zijaltaar, beeld van Sint-Gertrudis (16de eeuw). Neogotische biechtstoel. In de toren, doksaal met neogotische beschildering. Neogotische glasramen.
Exterieur: ingemetseld in de zuidelijke zijgevel van de toren, grafsteen van pastoor Lulsdorff († 1812); grafsteen zonder opschrift, voorzien van vijf ruiten en drie harten, volgens de legende de grafsteen van de Kaartridder: deze ridder zou gewoond hebben op het thans verdwenen Borchhof aan de Zanderbeek, zetel van het leen Roderborg, een ridderlijk laathof, beheerd door een meier; de precieze ligging is onbekend; de ridder zou door kaarten ten onder zijn gegaan en zijn ziel aan de duivel verkocht hebben, om ten slotte door Sint-Gertrudis gered te worden.
De kerk is omringd door het kerkhof.
Ten westen, recent bedevaartsoord. Klein park, een initiatief van pastoor A. Froyen eind 19de eeuw, met kruisweg in kapellen: bakstenen sokkel met hardstenen afwerking en hardstenen kapel met mergelstenen rondboognis; in de nissen de verschillende staties in reliëf (geglazuurde terracotta ?).
Bron: SCHLUSMANS F. 2005: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, Kantons Bree - Maaseik, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 19n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)
Het omheinde kerkhof bevat 20ste- en 21ste-eeuwse graftekens, onder andere van de Kruisheren.
Op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart staat een ovaalvormig ommuurd kerkhof afgebeeld. Mogelijk is dat een eerder symbolische afbeelding. De Atlas der Buurtwegen uit 1840 toont een rechthoekig kerkhof, evenwel zonder aanduiding van een ommuring. Een postkaart uit 1907 toont de oorspronkelijke bakstenen ommuring onder een ezelrug met een door bakstenen hekpijlers met bekronende bollen geflankeerde toegang in het westen.
Met een bakstenen muur onder ezelrug omheind beboomd kerkhof. Tegen de westelijke kerkhofmuur staat een recent gebouwde calvariekapel met er in een calvariekruis. Op het ooit met gras begroeide en vandaag met kiezels bedekte kerkhof bleef een overzicht van graftekens bewaard uit het begin van de 20ste eeuw tot het begin van de 21ste eeuw.
Graftekens van het stèle-met-zerktype in art deco en modernisme domineren het kerkhof. De meest voorkomende materialen zijn hardsteen en graniet. In het westen van het kerkhof is een opmerkelijke concentratie van identieke hardstenen grafkruisen van de Kruisheren aanwezig.
Volgens de databank BALAT bevonden zich hier in 1944 twee 17de-eeuwse grafkruisen. Deze werden in 2022 niet terug gevonden.
Na de pastoors Gerrits (1872-1879) en Roovers (1879-1882) verzorgde pastoor A. Froyen (1883-1907) het interieur: zijaltaren, hoofdaltaar, plafond (tongewelf) en beschildering (pastoor is afgebeeld op de triomfboog, knielend in de linker hoek). Froyen bouwde ook een gasthof (11 kamers, momenteel buiten gebruik) om pelgrims op te vangen. Dit ligt naast een huidige horecagelegenheid', richting Maaseik. Ook liet Froyen het park ten westen van de kerk aanleggen, met de Zeven Smarten van Maria (niet de 14 kruiswegstaties zoals op de site aangegeven!) in nissen. Uit deze tijd dateren ook de 3 x 2 lindebomen.
Eind 20ste liet kapelaan Hoesen de kerk voorzien van vloerverwarming, het plafondgewelf schoonmaken en de kaarsengalerij bouwen.
Is deel van
Heppeneert
Is deel van
Maaseik
Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Gertrudis, omgeven door kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/73353 (geraadpleegd op ).
Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed
Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.