"Feestzaal Harmonie" met gelijknamig park ten zuiden en toegangsgebouw aan de Mechelsesteenweg. Sinds 1923 stadseigendom, voordien zomerlokaal van de in 1814 opgerichte "Société d'Harmonie", vanaf 1829 "Société Royale d’Harmonie".

Historiek en context

Vanaf ongeveer 1230 was hier de leprozerie of het melaatsenhuis "Ter Zieken" gevestigd (verwoest in 1542 en 1580, heropgericht in 1662) en gronden van het 16de-eeuwse landgoed Valkenburg; in de 19de eeuw eigendom Mosselman dat in 1844 werd aangekocht door de "Harmonie". Na aankoop van de gronden werd een wedstrijd uitgeschreven voor het ontwerpen van een complex met bal- en concertzaal uitziend op de tuin, en verder een eetzaal, een biljartzaal of 'tabagie' en dienstlokalen. Het winnend project van de destijds 25-jarige architect Pieter Dens werd uitgevoerd in 1845-1846. Het prestigieuze Zomerlokaal van de Société Royale d'Harmonie geldt als de eerste grote verwezenlijking van de latere stadsarchitect, die pas in 1839 afgestudeerd was. De eerstesteenlegging vond plaats op 16 juli 1845, de officiële opening op 7 juni 1846. Het gebouw werd tot zijn huidige vorm uitgebreid naar een ontwerp door de architect Charles Dens uit 1889.

Oorspronkelijk bestond het complex zoals in 1844 ontworpen door Pieter Dens uit een vrijstaand hoofdgebouw op een langgerekte, drieledige plattegrond. De grote bal- en concertzaal met centrale portiek en koepel besloeg de volledige middenvleugel, geflankeerd door een restaurant en café in de risalietvormende zijvleugels. In de tuin, omheind door een vandaag verdwenen ijzeren hekwerk met een toegangspoort en twee paviljoentjes zijde Mechelsesteenweg, bevond zich de nog bestaande oranjerie. Charles Dens breidde het hoofdgebouw in 1889-1890 aan de achterzijde over de volledige breedte met twee traveeën uit tot het dubbele van de oppervlakte, met toevoeging van een tongewelf en een halfronde orkestapsis aan de middenbeuk. Aan de tuingevel voegde hij een nieuwe vijfledige zuilenportiek en de flankerende gietijzeren galerijen toe, en tegen de oostelijke zijgevel de lange verbindingsgang met portiek aan de Mechelsesteenweg, bedoeld als dienst- of artiesteningang.

Over het vroege privé-oeuvre van Pieter Dens is weinig bekend, op enkele eigentijds gepubliceerde realisaties na zoals de hotels Joostens en de woning Blockx aan de Meir. Hij vervulde de functie van stadsbouwmeester vanaf 1 juli 1863 tot eind 1884. Tijdens zijn ambtsperiode verrezen in Antwerpen van zijn hand onder meer de verdwenen Vlaamse Schouwburg aan de Kipdorpbrug, het oude Slachthuis aan de Lange Lobroekstraat, negen politiecommissariaten en een twaalftal scholen, met als belangrijkste het Koninklijke Atheneum aan de Franklin Rooseveltplaats en de Middelbare Meisjesschool in de Lange Leemstraat. Waar een sobere, robuuste baksteenarchitectuur, het exclusieve gebruik van rondbogen, en het verzaken aan overtollige ornamenten zijn vroege ontwerpen kenmerkten, evolueerde zijn stijl vanaf midden jaren 1870 naar een meer decoratief, door de neorenaissance beïnvloed eclecticisme.

Architectuur

Toegangsgebouw, via een lange gang met blinde muur verbonden met de zaal. Aan straatzijde bepleisterde en beschilderde topgevel in neoclassicistische stijl, gemarkeerd door schijnvoegen, gekorniste lijsten, driezijdig gebroken fronton, topstuk met voluten en sierlijk stucwerkmedaillon met monogram HR en kroon. Rechthoekige vleugeldeur onder blind gesculpteerd boogveld met lier en rankwerk in brede geprofileerde omlijsting met zware sleutel.

Neoclassicistisch hoofdgebouw van dertien bij vijf traveeën en één à twee bouwlagen onder onregelmatige bedaking, aan achterzijde aanleunend bij de bebouwing van Mozartstraat en Mechelsesteenweg, aan de voorzijde uitziend op het Harmoniepark. Vrijwel rechthoekig grondplan; dominerende en hoger opgaande middenpartij met tuitgevel en portiek, licht uitspringende hoektravee. Bepleisterde en beschilderde lijstgevels op sokkel van arduin; ritmerende pilasters met versierde schacht en composietkapiteel alternerend met rondboogvormige (deur)vensters in geprofileerde omlijsting, beglaasde vleugeldeuren met metalen roedeverdeling in waaiers. Hoeken en zijgevels met flankerende vensters in geprofileerde omlijsting waarboven ovale nissen met bustes van componisten. Omlopend hoofdgestel met vlakke architraaf, fries en gekorniste kroonlijst, oorspronkelijk bekroond door een ajour-attiekbalustrade met postamenten en vazen. Vijf middentraveeën met hoger opgetrokken tuitgevel; groot halfrond venster met tussenstijlen en metalen roedeverdeling in brede geprofileerde omlijsting met palmettenmotief; in de top laagreliëf met letter H, lier en rankwerk. Portiek op geornamenteerde pijlers, uiterste travee met ingeschreven rondboog met geprofileerde archivolt en voluutsleutel; bekronend hoofdgestel. Aansluitend omlopende luifel van glas en metaal op gietijzeren steunlijst en zuiltjes. Interieur (sinds de verbouwing van 1889-1890): driebeukige bal- en concertzaal opgedeeld door twee rijen composiete zuilen, met een vlakke zoldering boven de zijvleugels en een tongewelf met bovenlichten boven de middenpartij, die uitmondt in een halfronde orkestapsis; neoclassicistisch stucdecor. Volledig verbouwd in 1980.

Ten westen van hoofdgebouw voormalige oranjerie. Vrijwel vierkant gebouwtje van vijf traveeën en één bouwlaag onder zadeldak (bitumen), middentravee met portiek onder pseudofronton. Baksteenbouw op arduinen sokkel, gevelbeëindiging met vlakke daklijst, attiek met boogfries. Portiek op met hout beklede zuilen onder puntgevel met centrale rondboognis. Hoge rechthoekige muuropeningen met afgeronde bovenhoeken en platte bandomlijsting.

In het park: arduinen gedenkteken met fontein voor Peter Benoit (1834-1901) door Henry van de Velde; onthuld op 12 december 1934 voor de Koninklijke Vlaamse Opera (Frankrijklei) en verplaatst naar de tuin van de Harmonie in 1953-1954.

In grasveld voor de fontein: gedenksteen voor het eeuwfeest van het Rode Kruis (1859-1959), ter herinnering aan de stichter Henri Dunant.

"Feestzaal Harmonie" met gelijknamig park ten zuiden en toegangsgebouw aan de Mechelsesteenweg. Sinds 1923 stadseigendom, voordien zomerlokaal van de in 1814 opgerichte "Société d'Harmonie", vanaf 1829 "Koninklijke Maatschappij de Harmonie". Vanaf ongeveer 1230 was hier de leprozerie of het melaatsenhuis "Ter Zieken" (verwoest in 1542 en 1580, heropgericht in 1662) en gronden van het 16de-eeuwse landgoed Valkenburg; in de 19de eeuw eigendom Mosselman dat in 1844 werd aangekocht door de "Harmonie". Na aankoop van de gronden werd een wedstrijd uitgeschreven voor het ontwerpen van een concertzaal met grote balzaal uitziend op de tuin. Het winnend project van Pieter Dens werd uitgevoerd in 1845-1846. In zijn huidige vorm dateert het gebouw echter van 1890, volgens een lithografie van C. 't Felt.

Toegangsgebouw, via een lange gang met blinde muur verbonden met de zaal. Aan straatzijde bepleisterde en beschilderde topgevel in neoclassicistische stijl, gemarkeerd door schijnvoegen, gekorniste lijsten, driezijdig gebroken fronton, topstuk met voluten en sierlijk stucwerkmedaillon met monogram HR en kroon. Rechthoekige vleugeldeur onder blind gesculpteerd boogveld met lier en rankwerk in brede geprofileerde omlijsting met zware sleutel.

Neoclassicistisch hoofdgebouw van dertien traveeën en één à twee bouwlagen onder onregelmatige bedaking, aan achterzijde aanleunend bij bebouwing van Mozartstraat en Mechelsesteenweg, aan voorzijde uitziend op het Harmoniepark.

Vrijwel rechthoekig grondplan; dominerende en hoger opgaande middenpartij met tuitgevel en portiek, licht uitspringende hoektravee. Bepleisterde en beschilderde lijstgevels op sokkel van arduin; ritmerende pilasters met versierde schacht en composietkapiteel alternerend met rondboogvormige (deur)vensters in geprofileerde omlijsting, beglaasde vleugeldeuren met metalen roedeverdeling in waaiers. Hoeken en zijgevels met flankerende vensters in geprofileerde omlijsting waarboven ovale nissen met bustes van componisten. Omlopend hoofdgestel met vlakke architraaf, fries en gekorniste kroonlijst. Vijf middentraveeën met hoger opgetrokken tuitgevel; groot halfrond venster met tussenstijlen en metalen roedeverdeling in brede geprofileerde omlijsting met palmettenmotief; in top laagreliëf met letter H, lier en rankwerk. Portiek op geornamenteerde pijlers, uiterste travee met ingeschreven rondboog met geprofileerde archivolt en voluutsleutel; bekronend hoofdgestel. Aansluitend omlopende luifel van glas en metaal op gietijzeren steunlijst en zuiltjes.

Ten westen van hoofdgebouw voormalige oranjerie. Vrijwel vierkant gebouwtje van vijf traveeën en één bouwlaag onder zadeldak (bitumen), middentravee met portiek onder pseudofronton. Baksteenbouw op arduinen sokkel, gevelbeëindiging met vlakke daklijst, attiek met boogfries. Portiek op met hout beklede zuilen onder puntgevel met centrale rondboognis. Hoge rechthoekige muuropeningen met afgeronde bovenhoeken en platte bandomlijsting.

In het park: arduinen gedenkteken met fontein voor Peter Benoit (1834-1901) door Henry van de Velde; onthuld op 12 december 1934 voor de Koninklijke Vlaamse Opera (Frankrijklei) en verplaatst naar de tuin van de Harmonie in 1953-1954.

In grasveld voor de fontein: gedenksteen voor het eeuwfeest van het Rode Kruis (1859-1959), ter herinnering aan de stichter Henri Dunant.