De huidige kapel is eigenlijk het koor van de voormalige kerk, die de abdij van Averbode bouwde op haar domein, dat zij in 1162 ontving. De kapel was oorspronkelijk toegewijd aan de apostelen Johannes en Jacobus, en later, onder invloed van Averbode, aan Sint-Jan de Doper. De oorspronkelijke kerk, gebouwd door de broers Walter en Huibrecht werd in 1162 door brand verwoest; ook de volgende kerk ging in 1226 grotendeels in de vlammen op. Het gebouw waarvan het koor rest, werd gebouwd in 1332. In het begin van de 16de eeuw werd het oude graatgewelf vervangen door een kruisribgewelf; waarschijnlijk werden in die tijd ook de topgevel en het dak hersteld. In 1935 werden gebinten en dak vernieuwd. De kapel werd gerestaureerd in 1976 door architect G. Daniëls (Maaseik).
Rechthoekig gebouw van één travee onder zadeldak (mechanische pannen). Gebouw van breuksteen in onregelmatig verband, op een plint van breuksteen met mergelstenen afzaat. De zuidelijke zijgevel is afgewerkt met vlakke pilasters op de hoeken, met mogelijke aanzet van een thans verdwenen boogfries; de noordelijke zijgevel is voorzien van een kelderdeur, naar een kelder of crypte onder de kapel; beide zijgevels hebben een korfboogvenster in een mergelstenen omlijsting met onregelmatig geplaatste negblokken. De oostgevel is voorzien van een mergelstenen geveltop, afgewerkt met een bakstenen aandak met vlechtingen; de geveltop is onderaan afgelijnd door een geprofileerde, mergelstenen waterlijst; hieronder een mergelstenen rondboogfries op gesculpteerde consooltjes; rondboogvenster in een mergelstenen omlijsting met afgeschuinde neg en onregelmatig geplaatste negblokken. In de westgevel bleef de korfboogvormige scheiboog naar het schip zichtbaar; de gevel is van breuksteen, met restauraties van baksteen, en mergelstenen opvulling van de scheiboog; rechts een bakstenen steunbeer; mergelstenen geveltop, afgewerkt met bakstenen aandak met vlechtingen.
Vóór de westgevel werd een portaal opgetrokken, van baksteen onder schilddak (Vlaamse pannen), voorzien van een rechth. deur in een geprofileerde, kalkstenen omlijsting met mijterprofiel op de latei en negblokken (hergebruikt materiaal?).
Inwendig bleef de aanzet van een kruisribgewelf bewaard, met mergelstenen ribben op gesculpteerde, kalkstenen consoles; de baksteenribben zijn recenter. De westgevel is volledig van mergelsteen.
Mobilair: belangrijk beeld van Sint-Jan de Doper (16de-eeuws), thans bewaard in het Technisch Instituut.
- GERITS J., Gids voor Vlaanderen, Antwerpen, 1985, p. 667.
- KUBACH H.E. & VERBEEK A., Romanische Baukunst an Rhein und Maas. Katalog der vorromanische und romanische Denkmäler, Berlin, 1976, p. 1024.
- LEMAIRE R., Les origines du style gothique en Brabant, vol. I, Brussel-Parijs, 1906, p. 62.
- MERSCH G. in: Maaseik. Ontstaan en groei van een grensstad, Antwerpen, 1994, p. 79.
- SANGERS W.,De "kapel" van Sint-Jansberg een Romaans monumentje in het Maasland, Beek, s.d.
- SANGERS W., De Romaanse Kapel te Sint-Jansberg, in De Stad Maaseik, Maaseik, 1960, p. 27; 65.