Driebeukige hallenkerk met uitgebouwde vierkante westtoren. Plattelandskerk gekenmerkt door zijn eenvoudig maar goed geproportioneerd uitwendig voorkomen en homogeen classicistisch interieur; als kerkgebouwtype vooral sedert de late 18de eeuw sterk verspreid doch te Everbeek-Beneden vrij vroeg in de 18de eeuw gerealiseerd (1719-1758).

Historiek

In het kader van een restauratiecampagne in 1996-1997 kon bij het vernieuwen van de kerkvloer in 1996 een beperkt archeologisch onderzoek plaatsvinden door D. Van Eenhooge (Afdeling Monumenten en Landschappen); op grond van de onderzoeksresultaten konden voorlopig vijf bouwperiodes herkend worden; tevens kon worden vastgesteld dat voorgaande kerkgebouwen, gesitueerd binnen het areaal van de huidige, de midden- en zijbeukbreedte van de huidige kerk bepaalden. Verder archivalisch en bouwhistorisch onderzoek kunnen uiteraard de onvolledige bouwchronologie nog aanvullen. Ter hoogte van het westelijk deel van de middenbeuk konden funderingsresten van Doornikse steen en veldsteen worden opgemeten van een romaanse zaalkerk met smaller en vlak gesloten oostkoor en kruissteunberen op de westgevelhoeken. In een volgende niet gepreciseerde bouwperiode (15de eeuw ?) gefaseerd uitgebreid met zijbeuken van drie traveeën, noordelijke eerst uitgevoerd met gedifferentieerd metselwerk (natuur- en baksteen) en in dezelfde bouwperiode aan het koor toegevoegde apsis; latere zuidelijke zijbeuk uitsluitend van baksteen. Bouw van vierkante westtoren van drie verdiepingen in 1719, mogelijk teruggaand op oudere constructie (?). Daaropvolgende grote verbouwing en uitbreiding van de kerk in het tweede of derde kwart van de 18de eeuw (1742 volgens K. De Wolf): met behoud van de westtoren en integratie van gedeelten van beide langsmuren: schip oostwaarts verlengd met twee traveeën; nieuw koor en sacristie in zuidelijke kooroksel samen gebouwd met zuidelijke zijbeuk; westtravee van zijbeuken enigszins verruimd tot naast de toren; bouw beëindigd of volgens bouwsporen gefaseerd voltrokken in 1758; daaropvolgende binnenafwerking met rijke interieurstoffering. Kleine werken en toevoegingen in de 19de of de 20ste eeuw waaronder: nieuwe koorvloer (1846), verlenging sacristie (1867), toevoeging van verdieping aan toren met nieuwe spits in 1878 naar ontwerp van architect J. B. Mottrie (Ath), aanbouw van berging in noordelijke kooroksel en doopkapel tegen westgevel van zuidelijke zijbeuk. Herstelling van het dak en van pleisterwerk der gewelven onder leiding van architect A. Taverne (Lessines) in 1931-33. Restauratiewerken door architectenbureau Bressers (Gent) in 1980-1981; tevens voorziene binnenrestauratie pas uitgevoerd in 1996-97 omvatte schilderwerken, herstelling van vloer en mobilair.

Beschrijving

Plattegrond ontvouwt een driebeukige kerk van vijf traveeën; twee traveeën lang koor met driezijdige sluiting, geflankeerd door sacristie (ten zuiden) en berging (ten noorden); merendeels uitgebouwde vierkante westtoren met ten zuiden aansluitende berging (vroegere doopkapel). Bakstenen kerk met verwerking van zandsteen en hardsteen, voor onder meer hoekkettingen, hoek- en boogstenen, onderdorpels, omlijstingen portalen en lijstwerk. Toren geleed door hardstenen waterlijsten. Gelede onderbouw op hoge hardstenen sokkel met dito hoekkettingen en portaalomlijsting; bouwjaar toren 1719 in sluitsteen van rondboogpoort met imposten en druiplijst. Decoratieve roedeverdeling in breed ovaal bovenvenster. Gedichte rondbogen op vroegere horlogeverdieping. Jongere bovenste torengeleding met galmgaten, onder hoge ingesnoerde leien torenspits bekroond door torenkruis en haan. Breed schip onder leien zadeldak tussen aandaken met vlechtingen en met tweedelig jaaranker 1758 tegen westgevel. Hoge steekboogvensters van hetzelfde type in beide langsgevels, in noordgevel met zandstenen hoekstenen, in zuidgevel met hardstenen hoekstenen; hardstenen onderdorpels; diverse onregelmatigheden in het metselwerk die gefaseerde bouwwerken en verlenging van een bestaande kerk aantonen. Hardstenen plaat met zonnewijzer, gedateerd 1876, tussen de vensters van de eerste en tweede travee van de zuidelijke langsgevel. Lage segmentbogige zijdeur in brede geprofileerde zandstenen omlijsting onder de tweede westtravee van noordgevel; gedichte deur onder overeenstemmend venster van zuidelijke zijbeuk eveneens in zandsteen gevat. Verankerd koor met blinde koorsluiting en houten Christusbeeld aan kruis onder afdakje. Sacristie en berging naast toren onder lessenaarsdak, voorzien van muuropeningen afgewerkt met hardsteen.

Interieur

Bepleisterd en geschilderd classicistisch kerkinterieur met decoratieve neogotische polychromie uit de 19de eeuw en deels uit de jaren 1930 (teruggevonden opschrift C.D. Deycker 1895), merendeels hernomen bij de schilderwerken in 1996-97 (behalve die op de scheibogen en de dagkanten der vensters). Tonvormig overwelfde middenbeuk en asymmetrisch gebogen overwelving in de zijbeuken; koor met stenen tongewelf. Rondbogige scheibogen op zuilen met hardstenen lijstkapiteel en hoge achthoekige basis.

Mobilair

Schilderijen. Drieluik van hoofdaltaar op doek "Aanbidding van de Herders, Calvarie, Tenhemelopneming van Maria", Vlaamse School, 18de eeuw. Beschilderd houten grafpaneel met Christus aan het kruis en stichters, Jan Van Pevenage en echtgenotes, circa 1676, (in sacristie).

Beeldhouwwerken. Geschilderd houten beeld van kruisdragende Christus, circa 1500. Sint-Anna-ten-Driëen, hout, 16de eeuw, jongere polychromie. Geschilderde houten Christus, 16de eeuw, afkomstig van calvariekapel (in sacristie). Drie houten beelden van Christus aan kruis, 18de eeuw. Heilige Johannes de Doper, gepolychromeerd hout, 18de tot 19de eeuw. Houten Sint- Rochusbeeld, eerste helft van de 19de eeuw (?), met jongere polychromie. Beeldengroep van graflegging Christus, gepolychromeerd hout, eerste helft van de 18de eeuw (?), afkomstig van verdwenen Heilige Grafkapel (zie Reepstraat nummer 23). Meerdere gepolychromeerde gipsen beelden uit de 19de eeuw of begin 20ste eeuw: Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen, Heilig Hart, Heilige Barbara, Heilige Jozef, Heilige Antonius van Padua, Heilige Aloysius, Heilige Theresia van Lisieux, Piëta; gestoffeerd processiebeeld van Heilige Lucie en van Onze-Lieve-Vrouw met kind.

Meubilair. Hoofdaltaar met fraai tabernakel, gemarmerd hout en steen, 18de eeuw. Gemarmerde houten zijaltaren uit 18de eeuw (noord- en zuidelijke zijbeuk). Eiken lambrisering uit 18de eeuw in koor; in drie oosttraveeën van beuk met banken, voorts met ingewerkte biechtstoelen en aan weerszij ingewerkte deur. Eiken communiebank, 19de eeuw. Houten preekstoel gesigneerd Martin en gedateerd 1808, met eronder beeld van Kleine Johannes de Doper schapen hoedend. Zes eiken biechtstoelen uit 18de eeuw, ingewerkt in lambrisering.

Orgel in origine gebouwd door Pieter van Peteghem & zoon Lambert-Benoit (Gent), circa 1783; verbouwd en uitgebreid door Ch. Anneessens (Geraardsbergen) in 1877. Restauratieontwerp goedgekeurd door Administratie Monumenten en Landschappen.

Stenen doopvont uit de 15de eeuw. Kruisweg geschilderd op doek, door H. Anneton (Ath ?), 1869. Grisailleglasramen (tweede helft van de 19de eeuw?), in koor met centrale heilige (Heilige Petrus, Onze-Lieve-Vrouw, Heilige Jozef, Heilige Joannes Baptista).